Ünlemlerin özellikleri nelerdir

Söz içinde konuşanın acıma, beğenme, sevinç, korku, çaresizlik, şaşkınlık, üzüntü, dua, hayret, pişmanlık, kıskançlık, özlem gibi çok çeşitli duygu ve heyecanlarını etkili ve kısa bir biçimde anlatmaya; karşısındakilere seslenmeye, onları onaylamaya, redde veya tabiattaki sesleri taklit yolu ile kelimeler türetmeye yarayan kelimelere ünlem denir: aa, aferin, anam, aşk olsun, ay, ayol, arkadaş, be, bre, ey, eyvah, hâh, haydi, hayır, hey, hişt...
Uyarı: Bu kelimelerin yanında dilek, emir, tehdit gibi anlamlar taşıyan kelimeler, cümleler ve yansımalar da ünlem değeri kazanabilir.

Ünlemlerin özellikleri
1. Anlamsız kelimelerdir ancak kullanıldıkları yere ve duruma göre anlam kazanır.
Örnek: Aa! Zavallı Nigâr Hanım! Ne kadar da bozulmuş! Bitmiş! (acıma)
2. Cümlenin herhangi bir yerinde - başında, sonunda, ortasında - bulunabilir.
Örnek: Uçuyoruz hey, uçuyoruz yaşasın!.. (sevinç)
3. Ünlemler, adlar gibi ad durum ekleriyle çekimlenebilir. Bu durumda ünlem değil isim olur.
Örnek: Ahı gitmiş vahı kalmış.
4. Ünlemler isimden fiil yapım eki alarak fiil olabilir.
Örnek: Her şeye pöflüyordu. Ünlemler ortaya çıkış ve kullanılış özellikleriyle üç öbekte toplanabilir:
1. Asıl ünlemler: Asıl görevi ünlem olan kelimelerdir. Başka görevlerde kullanılamazlar. Seslenme veya duygu anlatırlar.
a. Seslenme ünlemleri: hey, ey, bre, behey…
b. Duygu ünlemleri: Bu ünlemler içinde bulundukları cümlelere sevgi, şaşırma, korku, tiksinme, kuşku, üzüntü, özlem, bıkkınlık, sitem, beğenme, acıma, dua, beddua gibi anlamlar katabilir.
2. Ünlem değeri kazanmış kelime ve sözler: Tek başına anlamı olan kelime ya da kelime gruplarının bir duyguyu iletmek için kullanılmasıdır. Örnek: Allah iyiliğini versin!
3. Yansımalar: Doğada bulunan canlı veya cansız varlıkların çıkardığı seslerden esinlenerek ve o sesleri taklit ederek ortaya çıkan kelimelere denir. Örnek: Gece yarısı güm! diye bir ses işittik. Uyarı: Bir ünlem çoğu kez bir cümle yerini tutabilir, söyleyişe göre bir cümle ünlem değeri kazanabilir. Örnek: İlk hedefiniz Akdeniz’dir!

Çözümlü örnek soru
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünlem vardır?
A) Bundan daha iyisini ben bile yapamazdım.
B) Artık hayatı cehenneme dönmüştü.
C) Düşünceleriyle baş başa kalacaktı dedesi.
D) Bir ah çeksem karlı dağlar kül olur.
Çözüm: “D” şıkkında “ah” kelimesi ünlem olarak kullanılmıştır. Cevap: D