Türk Dünyası edebiyatında roman türü özellikleri ve temsilcileri

20. yüzyıl, bütün Türk dünyası için çok önemli hadiselerle dolu bir devri ifade etmiştir. Türklerin kurdukları en büyük devlet olan Osmanlı Devleti bu yüzyılın başlarında yıkılmış, yerine Türkiye Cumhuriyeti kurulmuştur. Kırım, Kazan, Kafkasya ve Türkistan Türkleri de bu yüzyılın başlarında Çarlık Rusya’sı yıkılınca önce kendi millî devletlerini kurmuşlar fakat çok kısa bir süre içinde tekrar istiklallerini kaybederek eskisinden daha şiddetli bir Rus idaresini tanımak zorunda kalmışlardır. 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren görülmeye başlanan millî gelişmeler, sadece Türkiye’de değil bütün Türk dünyasında etkisini göstermiştir. Bu gelişmeler, 20. yüzyılın başlarında hemen hemen aynı siyasi ve sosyal olayların yaşandığı bütün Türk yurtlarında Türkiye’deki ile aynı özellikleri taşıyan millî bir edebiyatın doğmasına zemin hazırlamıştır. Türkiye dışında, yapıtlarıyla öne çıkan başlıca yazarlar şunlardır:

Azerbaycan Türk Edebiyatı : Bahtiyar Vahapzade, Muhammet Hüseyin Şehriyar, Celil Mehmet Kulizade
Bulgaristan Türkleri Edebiyatı : Recep Küpçü
Kazakistan Türk Edebiyatı : Mağcan Cumabay
Kazan Türk Edebiyatı : Ayaz İshaki
Kıbrıs Türk Edebiyatı : Osman Türkay, Özker Yaşın
Batı Trakya Türkleri Edebiyatı : Mehmet Hilmi, Abdurrahim Dede
Kosova Türkleri Edebiyatı : Nimetullah Hafız
Kırgızistan Türk Edebiyatı : Cengiz Aytmatov
Kırım Türkleri Edebiyatı : İsmail Gaspıralı, Cengiz Dağcı
Özbekistan Türk Edebiyatı : Abdülhamit Süleymanoğlu Çolpan, Aybek
Türkmenistan Türk Edebiyatı : Ata Atacanoğlu
Doğu Türkistan - Uygur Türkleri Edebiyatı: Ziya Samedi
Irak Türkleri Edebiyatı : Ata Terzibaşı

Türkiye dışındaki Türkleri konu alan romanlar edebiyatımızda da çok sık konu edilmiştir. Kırım Türklerinin II. Dünya Savaşı öncesinde yaşadığı baskı ve zulümleri anlatan Cengiz Dağcı; Korkunç Yıllar (1956), O Topraklar Bizimdi (1966) adlı romanlarında bu konuları işlemiştir. Emine Işınsu; Azap Toprakları (1970), Tutsak (1970), Çiçekler Büyür (1978) adlı romanlarında Türkiye dışındaki özellikle Balkanlardaki Türk insanının kimlik ve hürriyet arayışını gözler önüne sermiştir. Faik Baysal, Drina’da Son Gün (1972); Sevinç Çokum, Bizim Diyar (1978) adlı romanlarında Balkan Türklerinin çektiği acıları dile getirmiştir. Cengiz Aytmatov’un, 1980 yılında kaleme aldığı “Gün Olur Asra Bedel” diğer adıyla “Gün Uzar Yüzyıl Olur” adlı romanı esas itibarıyla Sovyetler Birliği Dönemi’nde yaşanan sosyal ve kültürel sorunların bir öz eleştirisidir.

Türk dünyası edebiyatında roman türü özellikleri temsilcileri

1. Türkiye dışında yaşayan Kırgız, Kırım, Türkmen, Azeri, Özbek, Tatar gibi Türk boylarının oluşturdukları edebiyattır.
2. Bu boylar, uzun süre Sovyetler Birliği’nin idolojik ve siyasi baskısı altında kalmışlardır.
3. Sovyetler Birliği içerinde yaşayan bu boylar dil ve anlatım yönünden başarılı eserler vermişlerdir.
4. Sovyetler Birliği içerinde yaşamanın verdiği bir sonuç olarak Rus edebiyatının izleri görülür.
5. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra bağımsız birer cumhuriyet hâline gelirler.
6. Roman ve hikaye türlerin ortaya çıkışında halk hikâyelerinin, destanların, efsanelerin, mesnevilerin, Batılı eserlerin ve bazı Rus yazarların etkisi vardır.
7. Eserlerde genellikle savaş,aşk, halkın yaşantısı gibi konular işlenmiştir.
8. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra özellikle milli kimlik, Tükçe ve Türklük bilinci, baskı altında geçen dönemin olumsuz izleri,Sovyet Rusya'nın yaptığı olumsuz yönetim anlayışları (işkenceler,dil yasakları,eğitimden mahrum etme,soykırım) gibi konular işlenir.