Kas doku ve çeşitleri

Kas doku; vücudun hareketinde, iç organların çalışmasında, soluk alıp vermede aktif rol oynar. Kas hücreleri kas telleri olarak da adlandırılır. Kas tellerinin yapısında miyofibril denilen ve kasılıp gevşeme özelliği gösteren protein yapıda iplikçikler bulunur. Protein yapıdaki bu iplikçiklerin kalın olanlarına miyozin, ince olanlarına aktin denir. Kasların hücre zarına sarkolemma, sitoplazmasına sarkoplazma, endoplazmik retikulumuna sarkoplazmik retikulum, mitokondrilerine sarkozom denir.

Kas dokuda hücreler arası madde bulunmaz ve hücreler demetler şeklinde gruplanır. Demetler bağ dokusuyla sarılır. Bağ dokuda kas hücrelerine oksijen ve besin taşıyan, atıkları uzaklaştıran zengin kan damarları ve sinirler vardır. Kaslar, kas dokunun yapı ve fizyolojik özelliklerine göre düz kas, çizgili kas ve kalp kası olmak üzere üç çeşittir.

a. Düz Kas: İsteğimiz dışında çalışan düz kaslar mekik şeklindeki hücrelerden oluşmuştur. Hücreler tek çekirdeklidir ve çekirdek hücrenin ortasında yer alır. Miyofibriller sarkoplazmada birbirine paralel olarak uzanır. Düz kaslar otonom sinir sisteminin kontrolünde, yavaş ve ritmik olarak çalışır. Sindirim, solunum, dolaşım, boşaltım ve üreme sistemindeki organların yapısında düz kas bulunur.

b. Çizgili Kas: İskeleti dıştan çevreleyen kaslardır. Bu nedenle iskelet kası olarak da adlandırılır. İskelet sisteminin hareketini sağlayan çizgili kaslar, uzun silindirik yapılı hücrelerden oluşur ve hücreler çok çekirdeklidir. Çekirdekler hücre zarının hemen altında yer alır. Çizgili kaslar, somatik sinir sisteminin kontrolünde isteğimize bağlı olarak çalışır. Somatik sinirler, iskelet kaslarında birçok kola ayrılarak sonlanır.

En uzun somatik sinir olan ve bacaklara giden siyatik sinirler 650 bacak kas hücresini uyarabilir. Düz kaslara oranla daha hızlı çalışan çizgili kaslar çabuk yorulur. Çizgili kas dokuda demir içeren bir protein yani miyoglobin bulunur. Miyoglobin, kasa rengini verir ve oksijen depolar. Çizgili kasların mikroskobik yapısı incelendiğinde miyofibrillerin açık ve koyu renkli, enine bantlar oluşturacak şekilde düzenlendiği görülür. Kas yapısında sadece aktin iplikçiğin bu Sarkoplazmik retikulum Hücre çekirdeği Mitokondriler Sarkomer Sarkolemma Miyofibriller Miyozin Aktin Z çizgisi Z çizgisi A H I lunduğu bölge ışığı az kırar ve açık renkli, miyozin ve aktin iplikçiğin birlikte bulunduğu bölge ise ışığı çok kırar ve koyu renkli görülür. Aktin ipliklerinden oluşan ve açık renkli görülen bölge I bandı, aktin ve miyozin ipliklerinden oluşan koyu renkli görülen bölge A bandı olarak adlandırılır. A bandının ortasında sadece miyozin iplikçiklerin bulunduğu açık renkli bölgeye H bandı denir. İki I bandı arasındaki birleşim yerinde ise Z çizgisi bulunur. İki Z çizgisi arasındaki bölge sarkomer adı verilen kasılma birimini oluşturur. Bu bantlaşma kas telciği boyunca devam eder.

c. Kalp kası: Otonom sinir sistemine bağlı sinirlerle uyarılan kalp kası, istemsiz ve ritmik olarak çalışır. Çalışma şekli düz kaslara, yapısı ise çizgili kaslara benzer. Çekirdek, hücrenin ortasında yer alır. Kalp kası hücreleri bir ya da iki çekirdeklidir. Kas iplikçikleri çizgili kaslardaki gibi enine bantlaşma gösterir. Kalp kası, ışık mikroskobunda ince, uzun, ipliksi yapılar hâlinde görülür. Kalp kası hücreleri, uç uca geldikleri bölgelerde hücreler arası disk adı verilen özelleşmiş yapılarla birleşerek dallanmıştır. Diskler, kalp atımı sırasında elektriksel uyarının yayılmasını sağlar.