Hadis ilminin temel kavramları

Her ilim dalının kendine has birtakım kavramları vardır. Bir ilim dalı hakkında bilgi sahibi olmanın en önemli göstergesi o ilim dalının temel kavramlarını tanımak ve doğru kullanabilmektir. Hadis ilminin başlıca kavramları ise hadis, sünnet, ravi, rivayet, sened ve isnad kavramlarıdır.

Hadis; Peygamber Efendimizin sözlerinin, fiillerinin (davranışları), onaylarının, ahlakının ve fiziksel özelliklerinin anlatıldığı metinlerdir. Üç gruba ayrılır:

Sözlü (kavli) hadise şu örneği verebiliriz: Resulullah şöyle buyurdu: “Yapılan işler niyetlere göre değerlendirilir. Herkes yaptığı işin karşılığını niyetine göre alır...(Buhârî, Bed’ü’l-Vahy, 1; Ayrıca bk. Müslim, İmâre, 155)
Fiilî hadise şu örneği verebiliriz: Hz. Aişe dedi ki: “Resulullah bir iş yaptığı zaman sağlam yapardı.”13 Bu hadiste Peygamberimizin (s.a.v.) bir davranışı (fiilî) aktarılmaktadır. Peygamberimizi (s.a.v.) görerek ona inanan ilk Müslüman nesil (sahabe), Allah’ın Elçisini dikkatle izlemiş, onun ibadet hayatından sosyal hayata kadar davranışlarının nasıl olduğunu anlatmışlardır. Bu tür hadislere fiilî hadis denir.
Takrîrî hadise şu örneği verebiliriz: Hz. Aişe (r.a.) dedi ki: “Resulullah sabah namazını kıldırır, mü’min kadınlar da onunla beraber kılarlardı.(Buhârî, Salât, 13.)

Sünnet; sözlükte yol, gidişat, kanun, hayat tarzı demektir. Terim olarak ise Peygamber Efendimizin yaşam biçimi anlamına gelmektedir. Müslümanların Peygamberimizin (s.a.v.) sünnetine uymaları gerektiği Kur'an-ı Kerim'de şöyle ifade edilir:

'Allah'a itaat edin, peygambere de itaat edin.' Eğer yüz çevirirseniz bilin ki ona yüklenen sorumluluğu ancak ona ait; size yüklenen görevin sorumluluğu da yalnızca size aittir. Eğer ona itaat ederseniz doğru yola erersiniz. Peygambere düşen ancak apaçık bir tebliğdir.17 Başka bir ayette ise şöyle buyrulur: "Ey Peygamber! Biz seni bir şahit, bir müjdeleyici, bir uyarıcı; Allah'ın izniyle kendi yoluna çağıran bir davetçi ve aydınlatıcı bir kandil olarak gönderdik. (Ahzâb suresi, 45-46. ayetler)

Rivayet, bir haberi aktarmak anlamına gelir. Rivayet sözlü olabileceği gibi onu yazmak ve bu yazılı metni aktarmak şeklinde de olabilir. Hadisi rivayet eden kişiye Ravi denir. Peygamber Efendimizin sünneti, onu gören ilk Müslüman nesil tarafından rivayet edilmeye başlanmıştır.

Sened kelimesi “dayanılan güvenilen şey, belge” anlamına gelir. Bir hadis terimi olarak ise hadisi rivayet eden ravilerin isim zincirine sened denir. Ravi veya ravileri anarak hadis metnini ilk söyleyenine ulaştırmaya, hadis metnini nakleden ravileri rivayet sırasına göre sıralamaya isnad denir. Sened ve isnad kelimeleri birbirinin yerine de kullanılabilir.

Hadisin asıl kısmı Metindir. İsnaddan sonra okunan ve Peygamberimizin (s.a.v.) söz, fiil ya da onayını anlatan bölümdür.