Danişmentliler

Danişment oğlu Gümüştekin Ahmet tarafından Sivas merkez olmak üzere Orta Anadolu’da kuruldu (1080). Beyliğin sınırları zamanla Tokat, Niksar, Amasya, Çankırı, Çorum, Kastamonu, Kayseri, Elbistan ve Malatya illerini içine alacak şekilde genişledi. Bu yüzden Danişmentliler, Bizans, Gürcü ve Ermenilerin dışında Türkiye Selçuklu Devleti ile siyasi sorunlar yaşadı. Ancak İslam dünyasına yönelik düzenlenen Haçlı Seferleri nedeniyle Danişmenlitler ve Türkiye Selçukluları uzlaşma yoluna gitti. Beyliğin ilk hükümdarı Ahmet Gazi, Türkiye Selçuklu Hükümdarı I. Kılıç Arslan ile birlikte Haçlı ordularına karşı savaştı. Ahmet Gazi’nin ölümünden sonra yerine oğlu Emir (Melik) Gazi geçti. Bu dönemde Danişmentliler Orta Anadolu’da güçlü bir devlet hâline geldiler. Emir Gazi; Haçlılara, Bizanslılara ve Ermenilere karşı giriştiği başarılı mücadeleler sonunda Türk ve İslam âleminin takdir ve hayranlığını kazandı. Halife ve Büyük Selçuklu Hükümdarı Sencer tarafından kendisine meliklik unvanı verildi. Emir Gazi’nin ölümünden sonra yaşanan taht kavgaları yüzünden Danişmentliler zayıfladılar. Zamanla Kayseri, Sivas ve Malatya illeri merkez olmak üzere üç kola ayrıldı. Türkiye Selçuklu Hükümdarı II. Kılıç Arslan bu üç kolu ele geçirerek Danişmentlilerin siyasi varlığına son verdi.

Danişmentliler siyasi varlıkları boyunca Anadolu’nun Türkleşmesine ve İslamlaşmasına büyük katkı sağladılar. Hâkim oldukları bölgelerde bilimi ve sanatı geliştirdiler. Tokat’ta inşa ettikleri Yağıbasan Medresesinde birçok ilim insanının yetişmesine katkıda bulundular. Mimari alanda birçok eser inşa ettiler. Bu eserlerden bazıları; Tokat’ta Yağıbasan Medresesi, Kayseri’de Ulu Cami , Amasya’da Hilafet Gazi Kümbeti’dir.

Danişmentlilerin özellikleri maddeler halinde şöyle sıralanabilir:

• Beylik Sivas merkezli kurulmuştur. Tokat, Amasya ve Kayseri çevrelerinde hüküm sürmüştür.
• 1071 Malazgirt zaferinden sonra Anadolu’ya yayılıp devlet haline gelmişlerdir.
• Danişmentliler 1080 – 1175 yılları arasında yaşamıştır.
• Beylik adını Malazgirt  komutanlarından ve devletin kurucusu olan Damişment Gazi ‘den almıştır. Danişmend unvanı kendisinin ilmi seviyesine binaen verilmiştir.  Danişment Gazi’den sonra yerine oğlu Gümüştekin Danişment Ahmet Gazi Hükümdar olmuştur.
• Anadolu etkin olan bu devlet ile Anadolu Selçuklu Devleti arasında çekişmeler yaşanmıştır.
• Ahmet Bey’in vefatından sonra yerine oğlu Emir Gazi geçmiştir. Emir Gazi Ankara ve Kayseri gibi önemli yerleri ele geçirmiştir.
• Anadolu Selçuklu Devleti hükümdarı I. Kılıçarslan’ın vefat etmesiyle başlayan taht kavgasında Danişmentliler I. Mesut’u desteklemiş ve I. Mesut hükümdar olunca Danişmentlilerin etkinliği oldukça artmıştır.
• Melik Gazi’nin ölümünden sonra yerine oğlum Melik Muhammed geçmiştir. Melik Muhammed’in vefatından sonra devlet eski gücünü yitirmeye başlamıştır.
• Melik Muhammed’in oğullarından Yağıbasan beyliğin bir koluna hükmederken diğer oğullarından Zünnun ve Aynüddevle de diğer kollara hükmetmiştir.
• Melik Muhammed’in çocukları arasında taht kavları yaşanmış ve devlet ikinci planda kalmıştır. Danişmentlileri kendine önemli bir tehlike olarak gören Anadolu Selçuklu Devleti hükümdarı Sultan II. Kılıçarslan bu beyliğe Son vermiştir.