10. Sınıf Edebiyatı Ders Kitabı Sayfa 61-62 Cevapları Öğün Yayınları

Metni Anlama ve Çözümleme

1. Kaynağını İslamiyet’in ilk dönemlerindeki mücadelelerden alan cenknameler, bir taraftan dinî anlayışı ortaya koyarken diğer taraftan da bu anlayış ile yapılan savaşları dile getirmiştir. Bu kısa hatırlatmadan yola çıkarak cenknamelerin ortaya çıkışını ve tarihsel dönem ile ilişkisini belirleyiniz.
Cevap: Cenk, kelime karşılığı savaş olmakla beraber özel olarak din yolunda yapılan savaş anlamında kullanılıyor. Name kelimesinin de buradaki anlamı kitaptır. Cenkname de Müslümanların İslamiyet’i hakim kılmak için Müslüman olmayanlar ile yaptıkları savaşları anlatan hikayeler demek. Hikayeler deyince tabi ki bir edebi tür akla geliyor. Ancak Cenknameler herhangi bir sanat kaygısı taşımayan anlatılardır. hikaye mutlaka Hazreti Peygamberle başlıyor ve hikayenin kahramanının her türlü İslami esasa riayet ettiği sık sık tekrar ediliyor. Cenknamelerde İslamiyet öncesi toplumda benzer amaçlar için anlatılan destan geleneğinden yararlanılmıştır. Cenknameler İslami unsurlar dışında destanlarla birçok benzerlikler gösterir. Kahraman ahlaki davranışlar bakımından diğer insanlarla aynı iken bazen de olağanüstü varlıklarla mücadele eder. Tasavvur edilen her türlü kötü güçlerden insanları korur.

2. Cenknamelerde, Hz. Ali’nin hayat hikâyesi, kerametleri ve onun etrafında cereyan etmiş olaylar anlatıldığı gibi diğer İslam büyüklerinin kahramanlıklarına da yer verilir. Bu kısa bilgiden hareketle okuduğunuz metnin konusunu ve temasını belirleyiniz.

Konu: Hz. Ali’nin Berber Kalesi’ni almasıdır. Bir çok yoldaki serüvenden ve kerametten sonra kaleyi alacaktır.
Tema: Hz. Ali’nin kerametleri, cengaverliği ve İslam bayrağını en uca taşıması.

3. İyilik-kötülük, bencillik-fedakârlık, cahillik-bilgelik gibi kavramlar çatışmayı ifade eder. Hikâyeler, genellikle bu çatışmalar üzerine kurulur. Buna göre siz de okuduğunuz metindeki çatışmaları bularak çalışmaların metnin içeriğine katkısını belirtiniz.
Cevap: İnanç ile inançsızlık ve iyilik ile kötülük çatışmıştır. Babanın oğlu Beşir’e ettiği zulümler ve dilini kesmesi ama bunun cezasının Hz. Ali tarafından verilmesi, sonuçta ise Berber kalesinin fethedilişi.

4. Olay örgüsünü, eserde nakledilen hadise veya hadiseler zinciri veya bir oyunun, hikâyenin yahut romanın içinde olan biten her şey biçiminde de düşünebilirsiniz. Buna göre okuduğunuz metnin olay örgüsünü belirleyiniz.

• Beşir’in Hz. Muhammed’in huzuruna gelmesi. Yaşadığı zulmü anlatması
• Hz. Muhammed’in kaleyi alması için Ma’adi -i Kerb’i göndermesi
• İslam askerlerinin büyü ile şehit edilmeleri
• Hz. Ali’nin kaleyi almak için görevlendirilmesi
• Hz. Ali’nin cengaverliğiyle kaleyi alması

5. Başta Hazreti Ali olmak üzere cenknamelerdeki kahramanlar; sözünde duran, cömert, hak etmediği şeye dokunmayan, ekmeğini yediği kimseye ilişmeyen, zalimlere karşı mazlumları koruyan şahsiyetler olarak tasvir edilir. Bu bilgiden yola çıkarak okuduğunuz metindeki şahıs kadrosunun özelliklerini belirleyiniz.
Cevap: Hz. Muhammed huzuruna gelen Beşir’i korur, onun dilsizliğine çare olur, Berber Kalesi Şahına ise gerekli cezayı verdirir. Hz. Ali kerametleriyle hikayedeki en önemli kişidir. Çünkü bütün hikaye onun kahramanlığı üzerinde yoğunlaşmıştır. O yılanların şahı ile konuşan, onu ikna eden, kaleyi aklıyla ve gücüyle alan kahramandır.

6. Bir hikâyede bakış açısı, metinde seçilen anlatıcıya göre değişir. Buradan hareketle okuduğunuz metinde anlatıcının yönlendirme yapıp yapmadığını, olayları yorumlayıp yorumlamadığını, taraflı davranıp davranmadığını değerlendirerek metinde anlatıcının ve bakış açısının işlevini belirleyiniz.
Cevap: Anlatıcı taraflıdır. İslam’ı tutar. Çünkü anlatımında Berber Kalesi’nin sahibi Zümür’den kötü bahsederken olumsuz yorumlar yaparken Hz. Muhammed Hz. Ali ve Hz Hasan, Hüseyin için de olumlu güzel benzetmeler yorumlar yapmaktadır.

7. Cenknamelerin amacının, dinî-ahlaki bilgi, tarih bilgisi ve şuuru ile topluma moral vermek olduğu söylenebilir. Buradan hareketle okuduğunuz metindeki millî, manevi ve evrensel değerler ile sosyal, siyasi, tarihî ve mitolojik öğeleri belirleyiniz.

Milli: Milli unsur olarak ancak İslam’ın her zaman kazandığını görmemiz belki inancımız bakımından bağ kurdurabilir.
Manevi: İyinin her zaman kazanması, kötünün hak ettiği cezayı bulması önemli manevi durumlardır.
Evrensel: İyi ile kötünün mücadelesi, yapılan kötülüğün insanın hayatının bir yerinde karşısına çıkması.

8. Cenknameler hangi savaşı ve savaşın sebeplerini konu edinirse edinsin, onu meşru kılmak için olayları Islami motiflerle anlatmıştır. Bunun nedeni ne olabilir? Belirtiniz.
Cevap: Çünkü Cenknameler Hz. Ali’nin kahramanlıklarını anlatır. İslam olmadan da Hz. Ali’nin kerameti ve kahramanlıkları anlatılamamaktadır.

9. Cenknameler, İslamiyet’ten önceki destan geleneğinin bir devamı gibi görülebilirse de çıkış noktalarını Kur’an ve hadisler başta olmak üzere İslam tarihi oluşturmaktadır. Bu bilgiden yola çıkarak okuduğunuz metindeki destanımsı ve İslami motifleri bularak bunların metne katkısını belirtiniz.

Destanımsı motifler: Yılanların Şahının olması, Bir günde 80 günlük yolun aşılması..

İslami motifler: Hz. Muhammed’in dilsiz Beşir’e elini sürünce Beşir’in konuşması, Hz. Hüseyin’in ağzının suyundan birazını su kaynağına dökünce suyun şeffaf ve tertemiz olması, Hz. Ali’nin kerametleri…

10. Hz. Ali; halkı kötü güçlerden koruyan, darda kalan insanların imdadına yetişen, onları düşman zulmünden koruyup kollayan, halkın sevdiği ve yücelttiği bir kahraman veya olağanüstü güçleri bulunan biridir. Okuduğunuz metinden bu özellikleri gösteren bölümleri bularak bunların metnin içeriğine katkısını belirtiniz.

• Yılan Şahının ondan gelen haberi hemen kabul etmesi
• Seksen günlük yolu bir günde aşması
• Bütün ganimeti dönünce halkla paylaşması

11. Adalet, siyasal sistemlerde bireyler arasındaki ilişkilerin ve eylemlerin ahlak bakımından adil ya da doğru olma niteliğidir. Buna göre adalet gücü bağımsız olmayan bir milletin, devlet hâlinde varlığı kabul edilebilir mi? Belirtiniz.
Cevap: Hayır edilemez, adalet olmazsa insanların hakları yenmiş olur. Bu da toplum içinde eşitsizliğe ve haksızlığa yol açar. Bundan dolayı da toplum içinde büyük huzursuzluk baş gösterecektir.

Cenknamelerin toplum tarafından kabul görmesinin nedenlerini aşağıya yazınız.
Cevap: Çünkü toplum İslam’ın zaferlerini okumaktan hoşlanmaktadır. Hz. Ali’yi çok seven toplum onun yüceliklerini kerametlerini okumaktan büyük mutluluk duyar. Aynı zamanda doğruluğu, temizliği, adaleti ve iyiyi seven toplum bütün bu özellikleri kendisinde barındıran Hz. Ali’yi anlatan cenknameleri saygı ve gururla okur.