Meslek Seçimi ve Kariyer Planlama

Lise seçimi ve sonrasında bölüm, ders ve meslek seçerken geçmişinizi ve geleceğiniz, kişilik özelliklerinizin yanı sıra ilgi ve beklentilerinizi göz önünde bulundurmanız gerekecektir. Yapacağınız tercih sadece 1-2 yıllık bir tercih değil bir ömrü etkileyecek bir tercihtir. Dolayısıyla lise ve meslek seçimi yaparken bir planlama çerçevesinde yapılması en doğru olanıdır. Gerek liseyi bitirdikten veya üniversiteyi bitirdikten sonra "sudan çıkmış balık" gibi olmamak için dikkat edilmesi gereken, kariyeri önceden öngörmek ve planlamakla mümkündür.

Meslek Seçimi ve Kariyer Planlama Boyutları Meslek seçimi ve kariyer planlama farklı parçalardan oluşan bir bütündür. Bu konuya şekille bakacak olursak aşağıdaki şekil konuyu anlamamızda bizlere yardımcı olacaktır.

Meslek seçimi ve kariyer planlama temel olarak iki boyutta ele alınabilir. Bilgi boyutu kişinin kendisini tanıma bilgisine sahip olması ve meslek, piyasa, sektör ve pozisyon bilgisini içerir.

Stratejik planlama boyutu ise kişinin şu anki durumundan ideal olmak istediği durumuna nasıl ulaşacağı sorusuna bulunması gereken cevabı içerir.

Bireyin Kendini Tanıması: Bireyin kendi özelliklerini, karakteristik yapısı ve iş yapma tarzı kendini tanıma adına önemli unsurlardır. Kendini tanıma kariyer planlamanın olmaz ise olmaz en önemli basamağıdır. Kendini tanımadan isteklerini sağlıklı bir şekil-de belirlemeden yapılan kariyer planlaması başlangıçta eksik başlamıştır. Bireyi yanlış hedeflere doğru savurma ihtimali vardır. Çoğu insan kendini tanıdığını düşünür aslında bu çokta yanlış sayılmaz. Fakat her zaman tarafsız bir gözlem yapma durumumuz söz konusu değildir.

Normal olarak insan psikolojisi kendisini incelerken olduğu gibi değil de olmasını isteği gibi görmeye meyillidir. Kendisini olduğundan farklı görme, kişinin benliğinde işleyen bazı savunma mekanizmalarının sonucudur. Bunlara önyargılar ve kişisel inançlarda eklenebilinir.

Burada bireyin kendisini nasıl, başkalarının bireyi nasıl gördüğü ve bireyin gerçekten nasıl birisi olduğu soruları önem kazanır. Bununla birlikte zamanla bireyin kendisine karşı bakışında bir değişiklik olması da söz konusudur. Üniversite sınavlarında kendisine göre çok iyi bir tercih yaptığını düşünen birey, zaman içerisinde değişen düşünceleriyle birlikte yanlış tercih yaptığı kanaati oluşabilir. Bu sonucun ortaya çıkmaması için mutlaka kendini tanıma işlemini lise çağlarının hemen başında yapmalıdır.

Bireyin kendini tanımasının önünde birçok kültürel etkenler de bulunabilir. Belirli bir zamanda toplumda rağbet gören veya öne çıkan görüşler, meslekler kişilerin bakış açılarını etkiler. Kendi mizacına uygun olmadığı halde kişi bu etkileşimin sonunda farklı tercihlerde bulunabilir.

Kendimizi tanımak için bireysel bir çaba göstermemiz yeterli olabileceği gibi, meslek testi uygulamalarına katılık kendiniz ve kariyer planlamanız hakkında daha objektif ve ayrıntılı bilgilere sahip olabilirsiniz. Bu konudaki testlere ulaşmalı ve bunları kullanmayı önemsemelidir. Testler bilgi verme adına önemli kaynaklardan bir tanesidir. Testten elde edilen raporlar da kullanılarak meslek seçimi hakkında bir yol haritası belirlenmelidir. Unutulmamalıdır ki her zaman "harita yüzeyin aynisi değildir".

Meslek, Piyasa-Sektör ve Pozisyon Tanımaları

Meslek, piyasa-sektör ve pozisyon tanıma kariyer planlamanın önemli boyutlarından bir tanesidir. Kendini tanıma ile birlikte ele alındığı zaman çok faydalı bir bilgi olarak kullanılabilir. Bunun için bazı sorulara cevap bulunmalıdır.

• Tercih etmeyi düşünülen bölümle alakalı olarak yeterli bilgiye ulaşılmış mıdır?

• Gidilmesi düşünülen bölümden mezun olanların ne iş yaptığı biliniyor mu?

• Güncel bilgiler çerçevesinde mesleğin ekonomik özellikleri hakkında bilginiz var mı?

• İş dünyasındaki son görüşmeler nelerdir?

• Mezuniyet sonrası sektörler arasında geçişi müsait olan bir meslekte misiniz?

• Gelecekte öne çıkacak sektörler nelerdir?

• Tercih etmeyi düşündüğünüz bölümden mezun olduktan sonra hangi pozisyonlarda işe başlayabilirsiniz?

• Tercih etmeyi düşündüğünüz mesleğin geleceği nedir?

Meslek Seçimi ve Kariyer Planlama Süreci

Meslek seçimi ve kariyer planlaması demek, sizin şimdiki durumunuzda ve sahip olduğunuzu yetkinlikleriniz ile ulaşmak istediğiniz hedefe, yani geleceğe nasıl gideceğimizin planlanması demektir. Kariyer planlamanın şimdiki zaman boyutu sizin sahip olduğunuz avantajlarınız ve dezavantajların, yetkinliklerinizin ortaya çıkarıldığı boyuttur. Unutulmaması gerekir ki; yapılacak meslek tercihi sizin güçlü ya da zayıf yönlerinizden birisi olacak. Gelecek zaman boyutu ise, sizin bireysel olarak gelecekte nerede olmak istediğiniz sorusuna cevap verdiğiniz boyuttur. Strateji oluşturmak ise, sizin şu anki durum ile geleceğe nasıl gideceğiniz sorusunun cevabını arama gayretidir.

Bu süreçte aşağıdaki sorulara mutlaka cevap bulunması gerekmektedir.

• Sahip olduğunuz yetkinliklere ve kişilik özelliklerinize dayanarak

- 1 yıl sonra nerede olmak istesiniz.

- 5 yıl sonra nerede olmak istersiniz.

• Hedefe ulaşmak için ne gibi eksikliklerim var?

- 1 yıl sonra hedefime ulaşmak için şimdi ne yapmalıyım?

- 5 yıl sonraki hedeflerime ulaşmak için şimdiden ne yapmalıyım?

• Kişisel olarak belirledim misyonun ve vizyonum nedir?

Kariyer; günlük hayatta sıkça kullanılan bir terim haline gelmiştir. Kariyer sahibi olmak, kariyer yapmak, kariyer planlamak gibi... Bu terim veya kelime, kimilerine göre iş hayatında herhangi bir meslek sahibi olmak ve yükselmek, iş dünyasında bir konuma sahip olmak gibi çok anlama gelmektedir. İçeriğini genişletebilirsiniz. Ama asıl olan kariyerin tanımı değil, onun planlamasının ve gelişimi konularıdır.

Bu süreçte işin omurgasını "Kariyer planlaması ve meslek seçimi" oluşturur. Birey bu aşamada yaşamı boyunca yer alacağı faaliyetlerin ve üstleneceği görevlerin dökümünü oluşturarak bir çalışma yapmalı ve bir plan çerçevesinde ona ulaşmak için yol haritası çıkarmalıdır. Burada bir benzetme yapacak olursak " İş evliliğe benzer".

Mutluk olmak için seçimde dikkat edilmeli, çünkü değiştirme sonrasında yaşanacak sıkıntılar kendi içinde dönülmez ve tamir edilemez sonuçlar oluşturmaktadır. Yeni iş, yeni meslek, yeni pozisyon ve yeni bir başlangıç enerji ve tecrübe kaybını oluşturmaktadır. Bu meslekte değişiklik yapılmayacak anlamı çıkarmaz, bazı olumsuz durumlara adapte olma kabiliyeti ve yeni durumlara uyum sağlama kabiliyetiyle de alakalıdır.

Günümüzde, insanlar lise çağlarında hatta lise seçimini yaparken gelecekleri ile alakalı planlamayı yapmak zorundadırlar. Bu anlamda ortaya koyduğumuz "KARİYER PENCERESİ" projesi bu süreci desteklemektedir. Gerek lise seçiminde ya da üniversite-bölüm seçimlerinde öğrencileri, velilerin ve rehber öğretmenleri yeterli bilgiye önceden ulaşmaları sağlanmalı ve bu bilgiler çerçevesinde tercihlerini yapmaları temin edilmelidir. Bu süreci daha öncesine de çekmek mümkündür. Yeteneklerin erken fark edilmedi ve geliştirilmesi adına yapılacak çalışmaları okul öncesine kadar da götürmek mümkündür.

Bireylerin çevrelerinde bulunan yetişkinlerin yönlendirdikleri sorular ve alınan cevaplar karşısındaki tepkileri meslekler hakkında çocuğun aklında oluşan ilk kanaatlerdir. Bu noktada çocukluk döneminde akılda kalan meslekler, olmak istenen meslekler bir anlamda bilinçaltının oluşmasını sağlamaktadır. Bu süreçte yapılan beslemelere dikkat edilmelidir.

Her sene üniversitelerden binlerce genç mezun olmaktadır. Bunların bir kısmı mezun olduklarında ne yapacaklarını bilmemektedirler. Somutlaşmış bir amaç olmadan okunmuş olan lise, amaçsız olarak okunmuş bölüm elde olan diplomalar başlangıç itibariyle sanki bir stres vesilesidir. Kısa süreli bunalımlar," şimdi ben ne yapayım" sorusuna verilecek cevaplar bir gencin stres katsayısını yükselttiği gibi, birinci derece akrabalarında etki etmektedir.

Bu sürecin yaşanmasının sebebi bir kariyer planlamasının yapılmamış olmasıdır. Geleceğin meslekleri nedir? Mesleklerin gelecekleri nasıl olacaktır? Sorularına verilmiş net ve anlamlı cevaplar olması halinde öğrencilerin bu tür sıkıntıları yaşaması söz konusu değildir. Bunun için yapılması gereken kariyer planlamak gerçeği, geleceğin, hayatın planlanması demektir. Okul bittikten, bölüm bittikten sonra bir anda hadi benim kariyerimi planlayın bakalım denecek bir durum değildir. Bu bir sonuç değildir, bir süreçtir. Uzun takip ister, birikim ister ve değerlendirme yapılması gerekir.

Bu bilgilerin ışığında aslında geleceğin mesleği bireyin kendini mutlu ve başarılı hissettiği mesleğin ta kendisidir. Mesleklerin geleceklerini arz-talep, gelişen teknoloji, değişen ihtiyaçlar ve kentleşme belirleyecektir.

Bu anlamda bireyin yapması gereken ona en uygun ideal meslek nedir sorusunun bir tane cevabı yoktur. Bu cevap beklide bireyler adedincedir. Peki ideal meslek nedir o zaman

Doğru meslek, hayata anlam ve mutluluk getiren meslektir. Doğru meslek zaten o işten para kazanmasanız da yapacağınız meslektir. Maaşınızı alırken "a bana yine para verdiler" diye hayret edeceğiniz meslektir. Aşırı idealist kodlarla konuşulduğunun farkındayız ama doğru seçilmiş meslekte, sıkıntılar oldukça az mutluluk ve huzur daha fazladır.

İdeal meslek bireyin kendini gerçekleştirdiği ve varlığının uzantısı haline gelen meslektir. Yani onu kolu, bacağı veya parmağı gibi hissedeceği bir meslektir. İşini yaparken sıkılmadığı, oflayıp puflamadığı ve ilk fırsatta bırakmayı düşünmediği bir meslektir.

Bir mesleğin uygunluk testini aşağıdaki parametrelere bakarak yapmak kısaca mümkündür. Şuan bir mesleği seçmediğinize göre bunları kesinlikle bir kenara not ederek lise seçilmeli oradan hangi bölümlere gidileceği belirlenmeli ve ona göre bir planlama yapılmalıdır.

• İşe gitmek için sabırsızlanıyor musunuz? Yoksa.

• Yaptığınız iş size enerji veriyor mu, hareketlendiriyor mu veya heyecanlan-dırıyor mu? Yoksa.

• Mesleğinize katkı üretiyor musunuz? Yaptığınız bu üretim sonucu takdir edildiğinizi hissediyor musunuz? Yoksa.

• Başkalarına yaptığınız işi anlatırken gurur duyuyor ve rahatça anlatabiliyor musunuz? Yoksa.

• Birlikte çalıştığınız insanlara karşı güler yüzlü olabiliyor musunuz? Saygılı bir iş yapma tarzına kavuştunuz mu? Yoksa.

• Geleceğiniz hakkında iyimser düşünebiliyor musunuz? Gelişeceğinize ve geliştireceğinize inanıyor musunuz? Yoksa.

Bununla birlikte bir tek ideal meslek tam size uygun bir meslek olmadığıdır. Bunun için meslek seçimine giden süreçte karşılaşılan yeni durumlar ve kazanımlar insanın ideal meslek tercihini değiştirebilir. Bu durum yeni durumlara uyum sağlama kabiliyetiyle alakalıdır. Yetenekler ve potansiyellerin farklı olması da bireysel farklılıkları da ortaya koymaktadır. Yani herkese uygun bir reçete yoktur. Reçeteler ve tavsiyeler özeldir.

Buradan hareketle gerek lise seçimlerinde, gerek şimdilerde alan seçimi yerine ders seçimi kavramı almıştır. Ders seçimleri sonrasında meslek seçimleri karşımıza çıkmaktadır. Meslek, bölüm ve üniversite derken seçmek bir şeylerden vazgeçmektir. Bir şey seçerken, bir şeylerden vazgeçmek değdiği kanaati bireyde oluşuyorsa doğru bir tercih yapmış demektir.

Geleceğin mesleği, mesleklerin geleceği toplumların ihtiyaçları çerçevesinde bir vasatta buluşmaktadır. Yeni ortaya çıkan meslekler kendi içinde devamlılığı barındırmalı, saman alevi gibi parlayıp ortadan kaybolmaması gerekir.