ÖSYM, 2010 yılında üniversitede okuyacak öğrencileri belirlemek amacıyla iki basamaklı sınav uyguladı. Sınav sonrası yapılan değerlendirmede sorular bazı öğrenciler için kolay bazıları için de zor geldi. Soruların zorluğu ya da kolaylığı neye göre belirleniyor? Öğrenciler çok çalıştıkları halde bazı soruları yapmakta neden zorlanıyor? , ÖSYM öğrencilerde daha çok hangi düzey hedef davranışları ölçmektedir? , soruların kolay ya da zor diye nitelendirilmesi hangi ölçütlere göre olmaktadır?

Bu yazımızda bu tür sorulara cevap aramaya çalışacağız.

ÖSYM, YÖK’e bağlı bir merkezi bir kuruluş olup Türkiye’de soru hazırlama ve değerlendirme sürecinde önemli bir yere sahiptir. Elbette ÖSYM’nin kurum ve kuruluşlara hazırladıkları sorular da bir takım bilimsel verilere göre olmaktadır. Bu bağlamda bilinen ise hedef davranış belirleme ve değerlendirme sürecinde eğitimci B.Bloom’un bilişsel taksonomisidir. Bu taksonomiye göre öğrencilere kazandırılacak bilişsel hedefler ve dolayısıyla kazanımların değerlendirilmesi de 6 basamakta olmaktadır. Soruların ölçtüğü düzeylerini kavramak, bir öğrencinin “ben neden başarılı olamıyorum” sorusuna cevap bulması bakımından önemlidir. Bu basamaklara yönelik hazırlanan soruların içeriğini bilmek hem öğretmenlere hem de öğrencilere YGS ve LYS’ye hazırlık sürecinde önemli rehber olacaktır.

Soruların zorluk dereceleri birbirinden farklıdır.

ÖSYM tarafından hazırlanan sorular öğrencilerin daha önce öğrendikleri bilgilerin hatırlanmasıyla başlayıp, kavrama, uygulama, analiz ve sentez becerisini ölçmeyi hedeflemektedir. Bilgi basamağından değerlendirme basamağına doğru çıkıldıkça ölçülen bilgi düzeyi karmaşıklaşır. Üst düzey düşünme beceriler isteyen soruların çözümü daha uzun ve yoğun bir çabayı gerektirir. Öğrenciler çalışmaya ve öğrenmeye başladıkça o konuyla ilgili daha ileri bir bilgi seviyesine ulaşabilecek ve daha zor soruları yapmaya hazır geleceklerdir.

Öğrenme, çok katlı bir binaya çıkıyor gibi düşünebilir.

Öğrenme süreci, çok katlı bir binaya sırayla çıkıyor gibi düşünülebilir. Katlara çıkabilmek için öncelikle binaya girmek ve ilk kata çıkmak gerekecektir. İkinci ve üçüncü kata çıkmadan dördüncü kata çıkmak zor olacaktır. İşte öğrenme de tıpkı bunun gibi bir özelliğe sahiptir. Bazı bilgiler birinci katı çıkmanın anahtarıdır; üçüncü kata çıkmak için mutlaka birinci ve ikinci katlara çıkmak gerekir. Burada yapılması gereken her katın gerektiği donanımlara sahip olabilmektir. Bellekteki bilgiler artıkça, o konuyla, ilgili, daha zor ve karmaşık sorular daha rahat biçimde çözülecektir.

ÖSYM sorularının ölçmeyi amaçladığı hedef davranışlar altı basamaklıdır.

1. Basamak: Bilgi Düzeyi

Bilgi basamağı, daha ileri düzeydeki bilgileri kavrama, uygulama ve değerlendirme açısından temel oluşturma niteliğindedir. Burada öğrencinin sahip olduğu bilgiyi kullanması istenmez, sadece öğrenildiği şekilde hatırlanması istenir. Bu düzeydeki soruların öğrenciden beklediği, bilgilerin öğrenildiği biçimiyle hatırlanması ya da tanınmasıdır. Bu tür sorularla adayın hatırlama gücü ölçülür. Bu tür bilgilerin (terim, tanımlar, olaylar, olgular, ilkeler, formüller, kuramlar v. b.) hatırlanabilmesi için ezberlenmesi gereklidir. Bilgi düzeyindeki bir soruya cevap verebilmesi için öğrencinin daha önce öğrendiği gerçekleri, gözlemleri ve ifadeleri basitçe hatırlaması gerekir. Bir bilginin aynen hatırlanması birçok nedenden dolayı önemlidir. Bilgi veya hafıza düzeyi diğer tüm düşünme düzeyleri için kritik önemi vardır. Çünkü tüm basamakların başlangıcı bilgi düzeyidir.

Bilgi basamağı soruların zorlukları

ÖSYM daha çok LYS’lerde bilgi basamağında soru sormaktadır. Bu düzeye ait soruların dezavantajı hızlı bir şekilde unutulmalarıdır. Bu tür soruların bir konu ile ilgili derinlemesine olmayan kaba bilgileri ölçmesi ayrı bir dezavantajı içermesidir. Bilgi basamağındaki soruları unutmamak için çokça tekrar yapılmalıdır.

Bilgi basamağı sorulardaki temel kavramlar

Bilgi basmağını türü sorular, listeleme, düşünceyi gerçekten ayırt etme isimlendirme, saptama, gösterme, anlama, hatırlama, eşleştirme, tanımlama, sınıflandırma, yerleştirme, taslak haline getirme ve örnek verme süreçlerini içerir.

2. Basamak: Kavrama Düzeyi

Kavrama düzey sorular, öğrencilerin öğrendikleri materyalleri organize edip düzenlemelerini sağlayacak türdeki sorulardır. Öğrenciler öğrendiklerini kavrayıp tekrardan ifade etme ve onu kendi kelimeleri ile ifade etme ve karşılaştırmalar yapmak düzeyindeki süreci gerektirir. Kavrama basamağında öğrenciden istenen; bilgiyi farklı bir biçimde ifade etmesi ya da farklı şekillerde ifade edilen bilgileri tanımasıdır.

Kavrama basamağı soruların zorlukları,

Öğrencinin kavrama basamağındaki bir soruyu cevaplayabilmesi için hatırlamadan daha ileri olan bir düşünme düzeyini geçmesi gerekir. Öğrencinin Bu tür sorularda öğrenci soruyu çözebilmesi için kendisinden bir şeyler katması gerekir.

Bilgi basamağı sorulardaki temel kavramlar,

Buna yönelik kavrama basmağını türü sorular, başka şekillerde ifade etme, kanıtlama, görselleştirme, yeniden belirtme, yeniden yazma, örnek verme, özetleme, anlatma, açıklama, karşılaştırma, dönüştürme, ayırt etme, tahmin etme süreçlerini içerir.

3. Basamak: Uygulama Düzeyi

Uygulama basamağındaki sorular genel olarak hem YGS hem de LYS türü sınavlarda soru gelmektedir. Uygulama basamağı öğrencinin daha önceden öğrendiği bir bilgiyi yeni durumlara uygulayıp uygulayamadığını ölçen sorulardır. Bu tür sorularda adaylardan bilgiyi kendisi için yeni olan durumlara uygulamaları istenir.

Uygulama düzeyi sorular için konular arası bağlantıları görmek gerekir.

Bu düzeydeki bir davranışı öğrencinin gösterebilmesi için, öncelikle soruda yeni durumun tanınması gereklidir. Daha sonra da bu yeni durumun hangi ilke, kavram ya da teori ile ilişkisinin olduğunu anlamaya çalışılmalıdır. Öğrencilere uygulama basamağındaki soruların yapılabilmesi bilgi ve kavrama düzeylerinin aşılmış olması gerekir.

Uygulama basamağına yönelik farklı türden soru çözmek gerekir.

Öğrencinin sınavda sorunun benzeri çıkmış ve doğru sonuca ulaşmışsa sorunun öğrencide ölçtüğü beceri uygulama becerisi değil, tanıma ve hatırlamayı ölçen bilgi basamağıdır. Bundan dolayı sınava hazırlanan bir aday, uygulama becerisini ölçen sorulara karşı hazırlıklı olmalı ve farklı türden soru tiplerini de çözmelidir.

Uygulama basamağı sorulardaki temel kavramlar,

Uygulama basamağına yönelik YGS ve LYS’ de gelen sorular, sınıflandırma, değiştirme, eyleme geçirme, sunma, hesap etme, yürütme, çözme, resimleme, hesaplama, yorumlama, manipüle etme, kestirme, gösterme süreçlerini içerir.

4. Basamak: Analiz Düzeyi

Analiz soruları öğrencilerin kritik düşünme becerilerini geliştirdikleri için oldukça önemlidirler. Analiz basamağı bir bilgi bütününün parçalarına ayrılarak, bu öğeler arasındaki ilişkilerin birbirinden ayrılmasına yönelik soruları içeriri. Analiz soruları öğrencilerin kritik ve derinlemesine düşünmelerini gerektiren yüksek dereceli sorulardır. Öğrenciler uygun bilgileri değerlendirip ve analiz ederek bu bilgilere bağlı olan sonuca ve genellemeye varırlar. Öğrenciler bir sonucu veya genellemeyi analiz ederek onu destekleyen veya ret eden kanıtları bulurlar. Analiz basamağına yönelik daha çok LYS’ de soru gelmektedir.

Analiz basamağına soruların çözümü fazla zaman gerektirir.

Birçok farklı cevabın mümkün olması ve cevaplanabilmeleri için fazla süre gerektirmeleri analiz sorularının yüksek dereceli sorular olduklarının bir göstergesidir. Eğer öğrenci sınavda bu sorunun benzeri çıkmış ve doğru sonuca ulaşmışsa sorunun öğrencide ölçtüğü beceri uygulama becerisi değil, tanıma ve hatırlamayı ölçen bilgi basamağıdır. Bu yüzden sınava hazırlanan bir aday, uygulama becerisini ölçen sorulara karşı hazırlıklı olmalı ve farklı türden soru tiplerini de çözmelidir.

Analiz basamağı sorulardaki temel kavramlar,

Analiz basamağına yönelik sorular zıtlıkları belirleme, karşılaştırma, kategorize etme, taslak halinde anlatma, bağlantı kurma, analiz etme, düzenleme, sonuç çıkarma, seçme, ayırt etme türü sorular sorma süreçlerini içerir.

5. Basamak: Sentez Düzeyi

Sentez gücünü ölçen sorularda, belli bir amaç için uygun olan parçaları uygun olmayanlardan ayırarak bir bütün oluşturma becerisi ölçülmektedir. Sentez türü sorular üst düzey düşünme becerisi gerektirdiğinden dolayı daha çok açık uçlu sorulardan oluşan sınavlarda sorulmaktadır. Bu tür sorularla öğrencilerin orijinal ve yaratıcı düşünmelerini belirlenir. Sentez soruları öğrencilerin ürünler, desenler ve fikirler ortaya çıkarmalarını gerektirir

Sentez basamağı soruları yüksek düşünmeyi gerektirmektedir.

Sentez türü sorular; tartışma, planlama, yeniden yapılandırma gibi süreçler içerdiğinden dolayı daha çok açık uçlu soruları gerekli kılmaktadır. Bu tür sorular ileride yapılması düşünülen ÖSYS’de sorulması düşünülmektedir.

Sentez basamağı sorulardaki temel kavramlar

Sentez basamağına yönelik tartışma, planlama, karşılaştırma, yaratma, yapılandırma, yeniden düzenleme, hazırlama, organize etme, tasarım yapma, hipotez bulma, destekleme, rapor çıkarma, toplama, uyarlama ve geliştirme süreçleridir.

6. Düzey: Değerlendirme

Değerlendirmeye yönelik sorular sentez basamağından sonraki süreçleri içerir. Değerlendirme üst düzey düşünmeyi gerektirdiğinden dolayı ÖSYM ‘de bu tür soru sorulması zordur. Çünkü bu tür sorular, yeniden meydana getirme, yeniden düzenleme, hazırlama, tasarım yapma hipotez bulma ve desteklemeyi gerektirir. Değerlendirme becerisini ölçen soruları doğru olarak yapabilmek için bilgi, kavrama, uygulama, analiz, sentez becerileri geliştirilmek gerekir.