Deniz kelimesine Türk edebiyatında yüklenen anlamlarla ilgili düşünceleriniz

Doğal mekânlar, insanoğlunun varlık mücadelesini sürdürdüğü yerler olduğu için büyük bir öneme sahiptir. Bu mekânlar içinde denizin apayrı bir yeri vardır. Yeryüzünü kaplayan büyük su kütlesi olarak bilinen deniz; uçsuz bucaksız görüntüsü, derinliği, enginliği, dalgalanışı, kıymetli madenlerin ve bazı canlıların barınağı oluşu gibi özellikleriyle tasavvur ve imgelere konu edilir. Yeryüzünün büyük bir kısmını teşkil eden bu doğal mekânın/unsurun birikinti hâlinde oluşu ve hammaddesinin su oluşu değerini daha da artırır. Zira su, din ve mitolojilerde hayatın kaynağı, ilk maddesi olarak görülür.

Deniz unsuru enginliği ile sonsuzluğu, rengiyle umudu ve sevgiyi, dalgaları ile hırçınlığı, köpükleri ile coşkunluğu imgelemiştir. Hem somut varlığı ile hem de soyut kullanımları ile deniz tüm edebi ürünlerde yer almıştır. Şiirlere, hikayelere, romanlara, şarkılara, ilahilere hatta bilmecelere bile konu olmuştur.

Deniz, içindeki balıkları ve zaman zaman oluşturduğu girdâbıyla edebiyatta yer alır. Sandal, gemi, kayıkla üzerinde gezinti yapılması ve sefer edilmesi de edebiyata konu olmuştur. Gerek deniz seferlerinde yaşanabilecek olumsuzluklar, gerekse girdâba yakalanıldığında kurtuluşun zor oluşu, denizin aynı zamanda tehlikeli olduğunu düşündürmüştür.

Deniz İslam öncesi edebiyatta, Klasik Türk edebiyatında ve modern edebiyatımızda geniş yer tutar. Burada bir iki örnek verelim ki ifadelerimiz somutlaşsın.

Klasik şiirin en usta isimlerinden örnekler verelim.

Aşk denizine düşen âşık, ayrılığa zor dayanır:

“Mahabbet içre giriftâr-ı hecr olan, âşık
Deñizlere düşüben tu‟me-i neheng oldı”
Bâkî

“Süleymân mesnedinden dîv-i güm-reh rağbetin kesdün
Denizde hâtem-i hükm-i Süleyman‟dan haber verdüm”
Fuzûlî

“Deryâya düşse katresi yâr ağzdı yarının
hemişe denizden şeker çıkar”
Ahmet Paşa

“Hayret denizi âlemi gark etdi Şeyhî’yâ
Kanı necat bulmağa hikmet sefînesi”
Şeyhî