Cem ile ilgili hizmetleri ifade eden kavramlar hangileridir

Soru : Cem ile ilgili hizmetleri ifade eden kavramlar hangileridir?

Cevap : Can, cem-cemevi, semah, on iki imam, peyik, gülbenk

Cem, Alevîler’in toplu halde ettikleri ibâdetin adıdır. Kavram olarak "Cem" Arapça bir kelime olup toplanma, birikme, bir araya gelme manasına gelmektedir. Alevîlik’te, Cem’de bulunan bir kişi başka bir kişiye dargınsa, bu iki kişinin dargınlıkları giderilmeden, barışmaları sağlanmadan Cem’e başlanmaz. Alevîler’in toplu anlamda temel ibadeti olan Cem, bir Dede’nin gözetiminde ve önderliğinde yerine getirilir.

Cem, on iki hizmetin yerine getirilmesinden oluşan ilahi duygusallık içinde edep ve yol erkânına uyularak yapılır. Cem içerisinde semah edilir, Pir Sultan’dan, Hatayi’den, Kul Himmet’ten deyişler söylenir.

Lokmalar dağıtılır. Kerbela olayı mersiyelerle anılır. Cemde muhasipler görülür, düşkünler dara kaldırılır. Toplumun önünde haklı haksız belirlenir, suçlu olanların gerekli cezaları verilir. Cemlerde verilen cezalara uyulur, aksi halde toplum dışına itilmek kaçınılmazdır. İşte bu ve benzeri erkanların cemde belirli bir program ve ahenkle uygulanmasını dedelerin önderliğinde on iki hizmet sahipleri sağlarlar.

Bu on iki hizmet ve sahipleri kısaca şunlardır:

1. Dedelik(mürşitlik): Cemi yönetir.
2. Rehberlik : Görgüsü yapılanlara ve ceme katılanlara yardımcı olur.
3. Gözcülük: Cemde düzeni ve sükuneti sağlar.
4. Çerağcılık (delilcilik): Çerağı yakılması, meydanın aydınlatılması ile görevlidir.
5. Zakirlik(aşıklık): Deyiş,Düvaz, miraçlama söyler. Bağlama çalarlar. Genellikle üç kişidir.
6. Ferraşlık (süpürgeci): Süpürgecilik yapar, gerekirse rehbere yardım eder. Cemevinin temizliğinden sorumludur.
7. Sakkalık (İbrikçilik): Sakka ve el suyu dağıtır.
8. Kurbancılık (sofracılık): Kurban ve yemek işlerine bakar, lokma dağıtır.
9. Tezekkarlık (İbriktarlık): Tarikat abdestini aldırır.
10. Peykçilik (Davetçilik): Cemi komşulara haber verir.
11. İznikçilik (meydancılık): Cemevinin temizliğine ve düzenine bakar.
12. Bekçilik (kapıcı): Cem’in ve Cem’e gelenlerin evlerinin güvenliğini sağlar, beklerler.

1- Can: Alevi-Bektaşilik anlayışında her insan ''can'' olarak tanımlanır. Ruh ve yaşam anlamlarının yanı sıra kişinin içinde taşıdığı maneviyat ve kuvvet manasına da gelir. Allah katında her can eşittir.

2- Cem - Cemevi; Cem kelimesinin sözlük anlamı toplanmaktır. Cemevi de toplanılan ve ibadet edilen yer anlamındadır. Cem'e erkekler ve kadınlar bir arada katılabilir. Cemevindeki ibadetler Dede'nin huzurunda yapılır. Dede, canlardan rızalık aldıktan sonra yerine geçer. Cem'e katılmak için belli başlı kurallara uymak zorunludur. Bunların başında bedenen ve ruhen temiz olmak gelir. Kul hakkı yemiş kişiler cemevindeki ibadetlere katılamaz. Ülkemizde toplam 948 tane cemevi bulunmaktadır.

3- Semah: Alevi-Bektaşilik mezhebindeki ibadetlerin geneline verilen isimdir. Her semah saz eşliğinde yapılır. Ayrıca on iki hizmetten en önemlisi olarak kabul edilir. Farklı duruşlar ve hareketlerle yapılan semahta. Her hareketin farklı bir anlamı vardır.

4- On İki İmam: Tarihin çeşitli dönemlerinde yaşamış olan imamlar Alevi-Bektaşilik inancında önemli bir yere sahiptir. İmamlar Ehl-i Beyt'in soyundan gelir. Hz. Ali on iki imamların başıdır. Diğer imamlar sırasıyla, Ali Rıza, Musa Kazım, Ali Naki, Hasan, Hüseyin, Zeynel Abidin, Muhammed Taki, Cafer Sadık, Muhammed Bakır ve Zeynel Abidin'dir. On ikinci imamın kıyamete yakın dünyaya mehdi olarak geleceğine ve inananlara rehberlik edeceğine inanılır.

5- On İki Hizmet: Alevi-Bektaşi mezhebinde on iki hizmet on iki farklı görevli tarafından yerine getirilir. Pir ve mürşit de denilen Dede bu görevlilerin başında yer alır. Görevi, insanları iyiliğe, yardımlaşmaya, sevgi ve hoş görüye yöneltmektir. Rehber, temel kavram ve erkanların öğrenilmesini sağlar. Eren adıyla da bilinen rehberler eğitim- öğretimden sorumludur. Gözcü, rehberlerin istek ve görüşlerini dedeye iletir. Bu kişilerin dışında Süpürgeci, Zakir, Delilci, Lokmacı, Sakkacı, Semahçı, İznikçi, Kapıcı ve Peyik ismi verilen görevliler on iki hizmet içerisinde yer alır.

6- Tenasüh: Tenasüh, ölmüş kişilerin ruhlarının başka bedenlere girerek yaşamaya devam etmesi demektir. Ruh Göçü de denilen tenasüh Alevi- Bektaşi inancından önemli bir yere sahiptir. Kişilerin kıyamet kopana kadar farklı bedenlerde tekrar tekrar yaşayacağına inanılır.

7- Peyik: On iki hizmet içerisinde yer alır. Temel görevi haber alıp götürmektir. Eski zamanlarda peyiklere 'ulak' da denirdi.

8- Musahiplik: Alevilik ve Bektaşilikte kardeşlik, yol kardeşliği anlamındaki musahiplik için cem düzenlenir. Evli bir çift başka bir evli çift ile birlikte dedenin huzurunda kurban keser ve hayır duası alır. Aynı zamanda evlenmeden de musahip olmak mümkündür. En temel kurallarından biri de musahip olan kişilerin çocuklarının birbirleriyle evlenmesinin yasak olmasıdır. Erkek çocuklar birbirine kardeş, kız çocuklar ise bacı diye hitap eder. Musahip çocuklar birbirlerinin anne babalarına da analık ve babalık diye seslenir.

9- Gülbenk: Gülbenk, dua demektir. Allah'a yakarma, Allah'a sığınma, Allah'tan başkasından medet ummama gibi anlamları da mevcuttur.Mezhep büyüklerini ve ulu kişileri anmak için de gülbenk okunur. Cem esnasında da kısa ve uzun gülbenkler okunur.