Birbiri ardına gelen olaylar neden sonuç ilişkisi olarak düşünülebilir mi

Birçok düşünür bu sorunun İslam Biliminin sonunu getirdiğini savunur. Akıl alır gibi durmasa da bahsedilen “nedensellik” sorunu, günümüz modern felsefe içerisinde bile tartışmalarda kendisine yer bulur.

Konuyu daha anlaşılabilir hale getirmek için örneklendirerek ilerleyelim; Her sabah saat 8’de uyanan kendi halinizde bir insansınız. Ve her sabah balkonda masanızda oturup kahvenizi yudumluyorsunuz. Sokağa baktığınızda karşı komşunuz arabasını saat tam 08:30’da çalıştırıp gidiyor. Yarım saat sonra ise yan komşunuz tam olarak saat 09:00’da arabasına biniyor ve işe doğru yol alıyor. Bu senaryo hafta içi her gün olmak üzere tekrarlanıyor. Dünya’ya sürekli neden-sonuç zinciri içerisinde bakan bir canlı olarak “insan” yani siz; diyebilir misiniz ki ikinci arabanın her sabah saat 9’da hareket etmesinin nedeni birinci arabadır?

Gazali’nin şu meşhur nedensellik sorununun özeti tam olarak budur. Ancak küçük bir farkla; Evrende meydana gelen tüm maddesel hareketler bize, neden sonuç zinciri içerisinde hareket ediyormuş gibi geliyor olabilir. Gazali’ye göre her bir maddesel hareket tanrının ya da başka bir şeyin sonucudur ve birbirleri arasında zorunlu bir neden sonuç ilişkisi yoktur.

Düşünürlerin bu sorunun İslam Bilimini bitirdiği fikri anlamsız geliyor olabilir ancak, bilimin “her şeyin bir nedeni vardır” ön kabulü, nedensellik sorunu ortaya çıktığında kendisini tamamen gereksiz bırakıyor.