3. Sınıf Fen Bilimleri maddenin hâlleri konu anlatımı

Fen bilimleri içerisinde maddenin önemli özellikleri arasında katı ve sıvı ile gaz halde olmaları bulunmaktadır. Maddenin bu hallerine öğrenmek bizim için çok önemlidir. Böylece maddelerin farklı hallerde nasıl göründüklerini ve ne gibi özellikleri olduklarını daha iyi anlayabiliriz.

Maddenin hâlleri

Tabiatta maddelerin 3 farklı hali bulunmaktadır. Maddeler bazı etkilere maruz kalabilir ve buna bağlı olarak katı veya sıvı ve gaz haline girebilir. Maddenin bu üç halini ayrı ayrı ele alalım ve özelliklerinin ne olduğuna bakalım.

Maddenin katı hali

Belirli bir şekli olan maddelere katı maddeler denir. Dışarıdan bir etki olmadıkça katı maddelerin şekli değişmez. Çevremizde gördüğümüz pek çok varlık katı hâldedir. Kalemler, sıralar, masalar, sandalyeler hepsi katı maddelere örnek olarak verilebilir. Katıların biçimlerini değiştirmek için onları kırmak, kesmek veya ezmek gerekir. Katılar bulundukları kabın şeklini almazlar, kendi şekillerini korurlar. Kum, pirinç, un, toz şeker gibi maddeler de katı maddelerdir. Bunlara küçük taneli katılar denir. Her bir tanenin kendine özgü şekli vardır.

Maddenin katı haline bazı kendine özgü özellikleri bulunmaktadır.

• Belirli bir şekilleri vardır.
• Aynı şekilde belirli bir hacimleri bulunur.
• Dışarıdan herhangi bir etki olmadığı sürece şekillerini ve hacimlerini her zaman korurlar.
• Katıyı oluşturan tanecikler birbirine çok yakındır.
• Şeker ve tuz ile kum gibi tanecikler konulduğu kabın şeklini alırlar.
• Taş, tahta ve çelik gibi birçok farklı madde katıdır.

Not: Kum, tuz ve şeker gibi katı maddeler tıpkı sıvı maddeler gibi bulundukları kabın şeklini alırlar.

Maddenin sıvı hali

Belirli bir şekli olmayan, içine konulduğu kabın şeklini alan maddelere sıvı maddeler denir. Su, süt, sıvı yağ, meyve suyu maddenin sıvı hâline örnek verilebilir.

Aynı şekilde maddenin sıvı halinin de yine kendine özgü birtakım özellikleri bulunmaktadır.

• Belirli bir hacimleri vardır.
• Ancak belirli bir şekilleri yoktur.
• Bulundukları kabın şekillerine alırlar.
• Zeytinyağı, su, süt ve benzin gibi maddeler sıvıdır.

Not: Sıvı maddelerin tanecikleri katı maddelere göre daha seyrektir. Aynı zamanda katı madde taneciklerine göre çok daha hızlı hareket ederler. Özellikle sıvı maddenin tanecikleri birbirinin üzerinden kayarak geçerler. Bu sebepten dolayı akışkan bir özelliğe sahip olduğunu söylemek mümkündür.

Maddenin gaz hali

Belirli bir şekli olmayan ve bulunduğu ortama rahatça yayılabilen maddelere gaz maddeler denir. Doğal gaz, deodorant, su buharı maddenin gaz hâline örnek verilebilir. Balonun şişmesini sağlayan hava, gaz hâldedir. Suyun katı, sıvı ve gaz hâlini gözlemlemek kolaydır. Suyu buz kalıbına koyup buzluğa koyarsak bir süre sonra katı hâli olan buza döner. Buzu alıp oda sıcaklığında tutarsak tekrar sıvı olur. Suyu çaydanlığa koyup kaynatırsak bir süre sonra su buharını gözlemleyebiliriz. Bu da suyun gaz hâlidir.

Maddenin katı ve sıvı haline göre gaz halinin daha farklı özellikleri bulunmaktadır. Şimdi madde bu haldeyken ne gibi özellikleri olduğunu anlatalım.

• Maddenin gaz halinin belirli bir şekli yoktur.
• Aynı zamanda maddenin sıvı hali gibi kabın şeklini alırlar.
• Hava, su buharı, azot gazı ve oksijen gibi birçok farklı madde gaz hali olarak bilinmektedir.

Not 1: Gaz maddelerin tanecikleri katı ve sıvı maddelere göre daha seyrektir. Aynı zamanda gaz maddenin tanecikleri çok daha hızlı hareket eder. Bu sebepten dolayı maddenin gaz hali ve tanecikleri akışkandır. Aynı zamanda sıkıştırılabilir özelliğe sahiptirler.

Not 2: Maddeler sıkıştırıldığı zaman hacimleri küçülür. Buna günümüzde kullanılan birçok farklı araç ve gereçlere örnek verebiliriz. Mesela yangın tüpleri ve mutfak tüpleri ile beraber dalgıçların kullandığı tüplerin içerisindeki gazlar sıkıştırılmış haldedir. Ayrıca kolonya ve parfüm gibi maddeler sıkıştırıldığı zaman sıvı halden gaz haline geçer.

Not 3: Gaz halindeki maddeler bulundukları ortamı tamamen doldururlar. İster küçük bir kutu olsun ister kocaman bir oda olsun gazlar her yere yayılır. Bu durum maddenin gaz halinin en önemli özellikleri içerisinde yer almaktadır.

Maddenin hallerin bazı etkilere maruz kaldığı zaman sırasıyla katıdan sıvıya sıvıdan gaza ve yine gazdan katıya dönüş yapabilirler. Aynı zamanda gazdan sıvıya da dönüş gerçekleştirebilirler.

Örneğin katı bir cisim ısıtıldığı zaman erir ve sıvı hale geçer. Aynı zamanda çok daha fazla ısıtıldığında bu sefer buharlaşır ve gaz haline döner. Bu işlem tam tersi yapıldığında madde soğutulduğu zaman gaz halinden sıvı haline veya katı haline dönebilir.