11. Sınıf Gezegen Edebiyat Sayfa 110-116 Cevapları

Hazırlık

1. Bir sanatçının yaşadığı yerin coğrafi özellikleri, eserlerini hangi bakımlardan etkiler? Açıklayınız.
Cevap: Sanatçı dediğimiz kişi de nihayet bir insandır. İnsan bulunduğu toplumdan coğrafyadan etkilenir. Sanat ürünü de özneldir. Dolayısıyla insanı yani sanatçıyı etkileyen her unsur esere yansır. kişilerin duygu düşünce hayallerini bulunduğu coğrafya şekillendirir. Bu yüzden eserlerinin en temel ögelerinden biri olur. Kullandığı imgeler, mecazlar kelimeler o bölgenin coğrafi özellikleri ile ilgilidir. Örneğin çölde yaşayan toplumlardaki deniz anlayışı ile okyanusta bir kıtada yaşayanların deniz anlayışları farklıdır.

2. Bir toplumun yazı dilinin oluşması hangi koşullara bağlıdır?
Cevap: Yazı dili, insan düşüncesinin oldukça ileri bir gelişmişlik düzeyinde ulaştığı dönemlerin ortaya koyduğu bir iletişim aracıdır. Yazı, kalıcı olduğu için konuşma dilinin unutma zafiyetini taşımaz. Ortamlara göre durmadan değişen konuşma dili açık, sağlam ve derin düşünmeye elverişli değildir. Yazı, konuşmadaki ses, vurgu, jest ve mimik imkanlarına sahip değildir. Buna karşılık, dilde yapay olan noktalama ve birtakım yazım kurallarına bağlıdır. Konuşmada birtakım yanlışlıklar fark edilmez ya da dikkate alınmaz; ancak yazıdaki yanlışlıklar, yazılı anlatımın etkisini azaltır.

3. Yazar ve şairlerin “yazı dilinin oluşmasındaki katkıları nelerdir?
Cevap: Yazar ve şairler eserleri aracılığı ile bir dilin en güzel ifadelerini yazı diline aktarırlar. Böylece o dilin ölümsüzleşmesini sağlarlar.

Metni Anlama ve Çözümleme

1. Şairin okuduğunuz metni yazmasına sebep olan durum nedir? Metinden hareket ederek açıklayınız.
Cevap: Geçmişine olan özlemi, Çocukluk yıllarında memleketinde yaşadıkları, anıları.

2. Şairin özlem duyduğu memleketinin özellikleri nelerdir? Metinden örnekler veriniz.
Cevap: Bahar gelince yıldırımlarla yağmurların yağdığı, akarsuların çılgınca aktığı, çiçeklerin açtığı, kekliklerin uçtuğu tavşanların oynadığı bir memleket.

3. Metinde kullanılan ahenk unsurları nelerdir? Örnekler vererek açıklayınız.
Cevap: Redif , kafiye başta olmak üzere ses tekrarlarıyla yani aliterasyon ve asonanslarla sağlanmıştır.

4. Metnin ilk iki bölümündeki söyleyiş özelliklerini İstanbul Türkçesiyle karşılaştırarak farklılıkları belirleyiniz.

1

Heyder Baba, ildırımlar şahanda, ( y sesi düşmüş)
Seller, sular şakgıldıyup ahanda. (k-h sesi değişimi)
Gızlar ona sef bağlıyup bahanda,(k-g sesi değişimi)
Selâm olsun şovketüze elüze, (dar ünlü farkı)
Menim de bir adım gelsün dilüze.( Ben= men)

2

Heyder Baba, kehlik’lerün uçanda,
Kol dibinnen dovşan galbup gaçanda, (ünsüzlerde fark var)
Bahçalarun çiçek’lenüp açanda,
Bizden de bir mümkün olsa yad ele,
Açılmayan ürek’leri şad ele.( y sesi düşmüş)

5. Şair “vatan sevgisi”ni vatanının hangi özellikleri üzerinden yansıtmaktadır?
Cevap: Hem fiziki özelliklerini ifade etmiş hem de memleketinin ona hissettiklerini ifade ederek yansıtmıştır.

1. Etkinlik

Aşağıda metinlerdeki nesneleri bulunuz. Bunların özelliklerini belirleyiniz.

“Senindir devr-i devlet hükmünü dünyâya infâz et
Hudâ ikbâlini hıfz eylesin her türlü âfetten”

✷ ✷ ✷

“Ferdâ senin”, dedim, beni alkışladın; hayır,
Bir şey senin değil, sana ferdâ vedîadır,
Her şey vediadır sana, ey genç, unutma ki
Senden de bir hesâb arar âtî-i müştekî.

✷ ✷ ✷

Rü’yâ gibi bir yazdı. Yarattın hevesinle,
Her ânını, her rengini, her şi’rini hazdan.
Hâlâ doludur bahçeler en tatlı sesinle!
Bir gün, bir uzak hâtıra özlersen o yazdan.”

2. Etkinlik

“Eyvâh!. Ne yer, ne yâr kaldı,
Gönlüm dolu âh u zâr kaldı.”

Bu beyitte kullanılan düzeltme işaretlerinin işlevini söyleyiniz. Düzeltme işareti kullanılan kelimelerin bugünkü yazımında değişiklik olup olmadığını Türk Dil Kurumunun “Yazım Kılavuzundan kontrol ediniz.
Cevap: Dilimizde sorunlu konulardan birisi de düzeltme (uzatma, inceltme) işaretidir. Arapça ve Farsçadan alınan sözcükler yazılırken bazı ünlüleri uzun okumak, bazı sözcüklerdeki sesleri ince okumak için bu işaret kullanılır.

3. Etkinlik

“Sular sarardı… yüzün perde perde solmakta,
Kızıl havaları seyr et ki akşam olmakta…”

Okuduğunuz dizelerde “ki” niçin ayrı yazılmıştır? Açıklayınız.
Cevap: Çünkü bağlaç görevinde kullanılmıştır. Bağlaç olan “ki” ayrı yazılır.

4. Etkinlik

Aşağıda verilen kelimelerden Türkiye Türkçesindeki kullanışlarına göre ses değişikliklerine uğramış olanları tespit ediniz. Sizce bu değişikliklerin sebebi nedir?

“Heyder Baba yıldırımlar şahanda
Seller, sular şakkıldıyup ahanda
Kızlar ona saf bağlıyub bahanda
Selâm olsun şevketüze elüze
Menim de bir adım gelsin dilüze”

Cevap: Dil canlı bir varlıktır. Zamanla değişir. Farklı sebepler bu değişimi etkiler. Kültür değişimi, coğrafya değişimi, lehçe ve şive farklılığı, teknoloji gelişimi vs. buradaki kelimeler Azerbaycan Türkçesi ile yazılmıştır. Şive farklılığından kaynaklanan bir durumdur.

5. Etkinlik

“Geçende, yayla civârında bir ufak cevelân
Bahânesiyle, bizim eski âşinâlardan
Bir attârın azıcık gitmek istedim yanına,
Ki her zaman beni dâvet ederdi dükkânına.
Biraz musâhabeden sonra söktü müşteriler:
— Ver ordan on paralık zencefil, çörô’tu, biber.
Geçenki beş para borcumla on beş etmedi mi?
— Silik bu yirmilik almam…
— Uzatma gör işimi!
— Oğul, çabuk… Bana tîrak… Okunmuş olmalı ha!”

Metinde her satırın büyük harfle başlaması hangi imla kuralı ile ilgilidir?
Cevap: Yazım ve noktalama kurallarına göre cümlenin ilk kelimesi büyük harfle başlar.

Metinde kullanılan konuşma çizgisinin (―) işlevi nedir?
Cevap: Kişilerin ifadelerini, diyaloglarını belirtmek.

6. Etkinlik

Aşağıdaki metinden günümüzdeki imla kurallarına uygun biçimde yazılmamış olan kelime ve kelime gruplarını tespit ediniz.
Cevap: İmla kurallarına uygun biçimde yazılmamış olan kelimeler mavi renkle gösterilmiştir.

“Ne vaktedek gençliğine hakâret,
Bu ayrılık, bu gözyaşı, bu ölüm ?
Ne vaktedek kızlarına esâret;
Bu sert demir, bu ağır yük, bu zulüm?
Yazık, sana ağlamayan şiire;
Yazık, sana titremeyen vicdâna;
Yazık, sana uzanmayan ellere;
Yazık, seni kurtarmayan insana!..”

b. Uygulama

Bu ünitede incelediğiniz şiirlerden birini seçerek onun özelliklerine uygun bir şiir yazınız. Çalışmanız esnasında “Yazma Tür ve Tekniklerini Tanıma” bölümünde verilen bilgilerden yararlanmaya özen gösteriniz. Şiirlerinizi duygu atmosferine uygun olarak ve herkesin duyabileceği şekilde sınıfta arkadaşlarınıza okuyunuz.

FAKİRLİK ÜSTÜNE

Fakirim dostlarım bugün yine
Çanta pazarda dolmadı biliyorsunuz niye
Ah! Eskiden seçerdim en güzel domatesi, biberi
Şimdi razıyım doldursun gerekirse manav en çürükleri
Zenginler tıkınıp dursunlar halkın emeğini çiğneyerek

Biliriz ki gün gelecek fakirler hak arayıp devranı döndürecek
Kızma öğretmenim bunları yazdım diye
Ben diyorum ki samimice içimden gelesiye
Kısa çöp uzun çöpten hakkını alacak
Bu dünyada fakirin ahı zenginin sırtında kalacak