10. Sınıf Meb Türk Dili ve Edebiyatı Geçiş Dönemi Eserleri Cevapları

10. Sınıf Meb Yayınları Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Sayfa 88 Cevabı

1. “Geçiş Dönemi” ifadesinden anladıklarınızı sözlü olarak açıklayınız.

Cevap: Her hangi iki dönem arasında yer alan ve bir önceki dönem ile bir sonraki dönemin özelliklerini birlikte barındıran bir dönem.

2. Yeni bir fikre, ortama kolay alışabiliyor musunuz? Bununla ilgili düşüncelerinizi paylaşınız.

Cevap: Hayır her insan gibi yeniliklere alışmak zaman ister. önceleri yadırgar zamanla alışırız

10. Sınıf Meb Yayınları Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Sayfa 92 Cevabı

Okuduğunuz Geçiş Dönemi metin parçalarında anlatılanları birkaç cümleyle ifade ediniz.

Kutadgu Bilig: Geçiş Dönemi’nin edebî eser niteliği taşıyan ilk örneğidir. Aynı zamanda İslamiyet’in etkilerinin görüldüğü ilk eserdir. 1069’da Yusuf Has Hâcip tarafından yazılan ve Karahanlı Hükümdârı Tabgaç Buğra Han’a sunulan eser, insanlara hem bu dünyada hem de ahirette mutlu olmanın yollarını göstermeyi amaçlamaktadır.

Divanu Lugati’t-Türk: 1074’te Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılan eser, Türkçe-Arapça bir sözlüktür. Eserin yazılış amacı Araplara Türkçeyi öğretmek ve Türkçenin zengin dil varlığını ortaya çıkarmaktır.

Atabetü’l-Hakayık: “Hakikatlerin Eşiği” anlamına gelen Atabetü’l-Hakayık’tan alınmıştır. Eser, Hakaniyelehçesiyle Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılmıştır. Eserin bazı bölümleri beyitlerle yazılmış olupesas metin bölümlerinde dörtlük tercih edilmiştir. Bu bölümlerde bilginin yararları ile cahilliğin zararları, cömertliğin övgüsü, cimriliğin yergisi, kibirliliğin kötülükleri, dünyanın geçiciliği gibi konular işlenmiştir.

Kutadgu Bilig’de baharın gelişiyle birlikte doğadaki değişim nasıl verilmiştir? Metinden örneklerle açıklayınız.

• Kâfur gitti, kara toprak misk ile doldu; dünya kendisini süsleyerek, bezenmek istiyor.
• Bahar rüzgârı eziyetli kışı sürüp, götürdü; parlak yaz tekrar saadet yayını kurdu.
• Güneş balık-kuyruğundan (hût), kuzu-burnuna (hamel) kadar olan yerine tekrar döndü.
• Kurumuş ağaçlar yeşiller giyindi; tabiat mor, al, yeşil ve kızıl renkler ile süslendi.
• Kara yer yüzüne yeşil ipek bağladı; hıtay kervanı da bunun üstüne çın kumaşı yaydı.

Divanu Lugati’t-Türk’ten alınan bölümde yazar, eseri yazma amacını nasıl açıklamıştır? Belirtiniz.

Cevap: Yüce Allah’ın yardımına sığınıp kitabımı Divânu Lugati’t-Türk (Türk Lehçelerinin Divanı) diye adlandırarak ortaya koydum. Sonsuza kadar anılarak ebediyete bir hatıra olarak kalsın,bir hazine olarak kalsın diye yazdım demiştir.

Divanu Lugati’t-Türk’ten alınan bölüme göre yazar, eserini nasıl oluşturmuş ve kaç bölüme ayırmıştır? Sözlü olarak ifade ediniz.

Cevap: Ben onların ülkelerini ve bozkırlarını inceledim; Türk, Türkmen,Oğuz, Çigil, Yağma ve Kırgızların lehçelerini ve kafiyelerini öğrendim.Zaten ben onların, dilde en doğruyu bilenlerinden, anlatımda en açık olanlarından, akılca en yetkinlerinden, soyca en köklülerinden, mızrakta en iyi atıcılarındanım. Böylece her boyun dili bende en mükemmelşeklini buldu. Sonra bu kitabı en iyi şekilde düzenleyerek yazdım. Yüce Allah’ın yardımına sığınıp kitabımı Divânu Lugati’t-Türk (Türk Lehçelerinin Divanı) diye adlandırarak ortaya koydum, demiştir.

• Bu dilin tamamını 8 bölümden oluşturmuştur:
• Birincisi hemze kitabıdır.
• İkincisi salim kitabıdır.
• Üçüncüsü muzaaf kitabıdır.
• Dördüncüsü misal kitabıdır.
• Beşincisi üçler kitabıdır.
• Altıncısı dörtler kitabıdır.
• Yedincisi gunne kitabıdır.
• Sekizincisi iki sakin kitabıdır.

Divan-ı Hikmet adlı eserden alınan bölümde Ahmet Yesevî 11, 12, 13 ve 14. yaşlarında duygu ve düşünce dünyasında meydana gelen değişimleri nasıl anlatmıştır? Açıklayınız.

Cevap: On birimde rahmet denizi dolup taştı Allah dedim ve şeytan benden uzaklaştı. Geçici heves durmayıp göçtü gitti ben sen ortadan kalkmış oldu. On iki de sırları gördüm artık. On üçte nefs arzusuna kapıldım, nefs başına yüz bin belaya tutuldum. kibirlenmeyi yendim ve on dördümde toprak gibi oldum demiştir.

Divan-ı Hikmet’te geçen “rahmet denizinin dolup taşması”, “toprak gibi olmak” sözleriyle ne anlatılmaktadır? Açıklayınız.

Cevap: Rahmet denizinin dolup taşması: içine Allah tarafından bir ferahlık bir bilgelik ve bir lütuf ihsan edilmesi toprak gibi olmak: tevazu göstermek alçak gönüllü olmak.. kibirli olmamak

Divan-ı Hikmet’ten yola çıkarak sanatçı-eser ilişkisi için neler söyleyebilirsiniz?

Cevap: Her sanat eseri, sanatçısının kişiliğini, dünyasını yansıtır. Sanatçıyı tanımak için en doğru ve kestirme yolun onun eserlerini okumak, dinlemek ya da seyretmek olduğunu ifade eden sözleri çokça duyarız.eserde sanatçıya ait üslup özellikleri, onun kişiliğinin bir ifadesi, yansımasıdır. Burada Hoca Ahmet Yesevi’nin düşünce dünyası ,sanat anlayışı, kişiliği ne ise eserlerinin de bu özelliklerin yansıması olduğunu ifade etmek doğru olur.

Okuduğunuz metinlerde açık ve örtük iletilere örnekler bulunuz. Bulduğunuz örnekleri aşağıdaki şemalara yazınız.

Açık İleti: Geçiş dönemi eserlerden verilen örnekler ve metinlerden yapılan alıntılar

Örtük İleti: Geçiş dönemi eserlerinin Türk edebiyatı bakımından taşıdıkları önem.

Okuduğunuz metinlerde dönemin gerçekliğini yansıtan unsurları metinden örneklerle açıklayınız.

Cevap: İslamiyetin etkisi var. esere besmele ile başlanmış.. İslamiyetin artık edebi eserlere yansıdığını görmekteyiz. Arapça ve farsça etkisi.. İslamiyetin kabulüyle arapça ve farsça kelime ve tamlamalar dilimizde fazlaca görülmeye başlanır

Metinlerin dil ve anlatım özellikleriyle ilgili neler söylenebilir? Sözlü olarak ifade ediniz.

Cevap: Dil önceki döneme göre kapalı mecazlı..Özellikle Arapça ve farsça kelimelerin dilimizdeki yerinin arttığını görüyoruz.

Atabetü’l-Hakayık’ta “bilgili olmak”, Divan-ı Hikmet’te “sabretmek” değerleri ön plana çıkarılmış; “kibirli olmak” olumsuz bir davranış olarak verilmiştir. Sizce bu davranışların toplumsal yaşantıda ne gibi bir rolü vardır? Düşüncelerinizi sözlü olarak ifade ediniz.

Cevap: Bilgili olmak: saygnlık kazandırır

Kibirli olmak: çevremizdekileri sevdiklerimizi kaybeder yalnızlaştırır

Sabretmek: olaylar ve durumlar karşısında iradeli davranmamızı sonunda kazançlı çıkmamızı sağlar

Okuduğunuz metinler şekil özellikleri yönüyle incelendiğinde nazım birimi ve ölçü konusunda henüz tam bir birlik sağlanamamasının nedenleri nelerdir? Açıklayınız.

Cevap: Çünkü bunlar geçiş dönemi eserleridir. Geçmişin alışkanlıkları ve yeniler bir arada.

Okuduğunuz Kutadgu Bilig metnini şekil özellikleri açısından inceleyip aşağıdaki şemalara yazınız.

10. Sınıf Meb Yayınları Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitabı Sayfa 93 Cevabı

1. Divanu Lugati’t-Türk’ten alınan bölümde geçen “Böylece her boyun dili bende en mükemmel şeklini buldu.” cümlesinde altı çizili bölüm bir isim tamlaması örneğidir. İsim tamlamalarında bir tamlayan bir de tamlanan olmak üzere iki unsur vardır. Altı çizili tamlamada “boyun” kelimesi tamlayan; “dili” kelimesi ise tamlanandır.

Buna göre Divanu Lugati’t-Türk’ten alınan bölümde isim tamlaması örnekleri bulunuz. Bulduğunuz örneklerin altını çiziniz.

Onların ülkelerini ve bozkırlarını
Türk, Türkmen,Oğuz, Çigil, Yağma ve Kırgızların lehçelerini
Allah’ın yardımı
dilin tamamı
hemze kitabı
Allah’ın yazılışı
sâlim kitabı.

2. Aşağıdaki metinde geçen noktalama işaretlerinin kullanım amaçlarını aşağıdaki şemalara yazınız.

Parantez. Açıklamalı bilginin başına ve sonuna

Şapka: yabancı kökenli sözcüklerdeki a harfini ince ve uzun a şeklinde okunmasını sağlamak

Nokta: yargısı biten cümlelerin sonuna.

Kaşgarlı Mahmut, Edip Ahmet Yükneki ve Hoca Ahmet Yesevi’nin biyografilerini araştırınız. Araştırma sonuçlarınızı kısaca yazıp sınıfta paylaşınız.

KAŞGARLI MAHMUT FİKRİ VE EDEBİ YÖNÜ / KİŞİLİĞİ

Edip Ahmet Yükneki’nin edebi ve fikri yönü:

Ahmet Yesevi’nin fikri VE edebi yönü: