Türk İslam devletlerinde uygulanan ikta sistemi

İkta Sistemi; belirli yerlere ait devlet arazi gelirlerinin, asker, sivil ve devlet adamlarına maaş karşılığı tahsis edilmesi esasına dayanır.

• İkta sistemi Hz. Ömer (r.a.) Dönemi’nde uygulanmıştır. Türk İslam devletleri tarafından da geliştirilerek uygulanmıştır.
• Türk İslam devletlerinde İkta Sistemi’nin gelişmiş uygulaması Büyük Selçuklular ve Türkiye Selçuklularında yapılmıştır.
• Selçuklular bu sayede hazineden maaş ödemeden büyük bir orduya sahip olma imkanı bulmuştur.
• Ayrıca İkta Sistemi’nin uygulandığı bölgelerde üretimin devamlılığı sağlanmış, taşrada devletin otoritesi de güçlenmiştir.

Daha Önce Tımar Sistemi ve Pençik sistemi ile gulam sistemi gibi terimlerden bahsetmiştik. Şimdi ise Selçuklularda uygulanan İKTA Sistemi hakkında bilgiler vereceğiz. İkta Sistemi sadece Selçuklularda uygulanmamıştır . Bu sebeple ikta sisteminin tarihçesine bakmak lazımdır.

İkta sistemi; devlete ait arazilerden elde edilen vergi ve diğer gelirlerin devlet görevlilerine yaptıkları hizmet karşılığında verilmesidir. Büyük Selçuklular zamanında kullanılan ve yeniden düzenlenen bu sistem, Selçuklulardan sonra kurulan bütün Türk İslam devletlerinde kullanılmıştır.

Bu sistemin kısaca özellikleri şu şekilde özetlenebilir:
1. İkta sahipleri ile köylüler arasındaki ilişkiler belirli yasalarla güvence altına alınmıştır.
2. İkta sahiplerine topraklarının mülkiyeti değil vergi gelirleri bırakılmıştır.
3. İkta hizmetinin sürmesi koşulu ile babadan oğla geçmesi mümkündür.
4. İkta geliri ikta sahiplerinin rütbe ve mevkisine göre az yada çok olabilirdi.
5. İkta sahibi iktasını satamaz, hibe edemez, vakfa veremez ve miras olarak bırakamazdı.
6. İkta sahipileri aldıkları ikta karşılığında devlete asker yetiştirmek zorunda idi.
7. Bu sistemde toprağını mazeretsiz 3 yıl üst üste boş bırakanlardan toprakları geri alınırdı.
8. İkta sistemi sayesinde askeri,mali ve ekonomik alanda gelişme sağlanmıştır.
9. İkta sahiplerini kadılar denetlerdi.