Mayoz bölünme nedir

Mayoz bölünme, temelde eşeyli üremenin gerçekleşmesini sağlamaktadır. Bu bölünme sırasında “2n” kromozomlu ana hücreden “n” kromozomlu 4 tane yavru hücre oluşur. Üreme hücreleri olarak bilinen sperm ve yumurta, mayoz sonucunda oluşur. Genetik çeşitliliğin sağlanması ve tür devamlılığı için mayoz bölünme gerçekleşmek zorundadır.

 Mayoz bölünme esnasında mitoz bölünmeden farklı olarak parça değişimi ve DNA eşleşmesi gözlenir. Bu eşleşme yalnızca ilk safhada olduğu için de bölünme sonucunda oluşan yavru hücreler, ana hücreden kalıtsal anlamda farklıdır. Bu sebeple de mayoz bölünme evrim açısından oldukça önemli kabul edilir. Bunun yanı sıra bir hücre birden fazla kez mitoza uğrayabilir ancak aynı hücrede mayoz bir kez gerçekleşir.

 Mayoz bölünmenin sonunda tıpkı mitozda olduğu gibi sitoplazma bölünmesi gerçekleşir. Bu bölünme, meydana geliş bakımından hayvan ve bitki hücrelerinde oldukça farklı işler. Bu bağlamda, hayvansal hücrelerde yavru hücrenin oluşması için sitoplazmanın boğumlandığı görülür. Bitki hücrelerinde ise boğumlanma gözlenmez. Yeni hücreler, hücre ortasında oluşan orta lamel yardımıyla birbirlerinden ayrılırlar.

 Mayoz bölünme evreleri ve özellikleri

 Mayoz bölünme, Mayoz-1 ve Mayoz-2 olmak üzere iki evreden oluşur. Bunların her birinde sırasıyla; profaz, metafaz, anafaz ve telofaz aşamaları görülür. Bu aşamalar esnasında hücrede meydana gelen olaylar ise aşağıdaki gibi sıralanabilir.

 Mayoz-1

 Profaz-1: Hücrede yer alan DNA iplikleri kısalıp kalınlaşır. Kromozomlar son halini aldığında çekirdekçik kaybolur ve çekirdek zarı da parçalanır. Bu aşamaya kadar geçen sürede; leptoten, zigoten, pakiten, diploten ve diakinez evreleri gözlenir.

 Metafaz-1: Tetratları oluşturan kromozomlar hücrenin ekvatoral düzlemine karşılıklı bir şekilde yerleşir. Bu dizilime işlemi rastgele olarak yapılır ve 2n sayısı kadar dizilme olasılığı vardır. Burada n, haploit hücre sayısını temsil eder.

 Anafaz-1: Karşılıklı olarak dizili halde bulunan kromozomlar, birbirinden ayrılır ve zıt kutuplara doğru çekilirler. Burada kromozomlar birbirinden rastgele ayrıldığı için bölünme sonunda gen çeşitliliği meydana gelir. Gen transferi meydana gelmese bile bu evre sayesinde kalıtsal çeşitlilik elde edilir.

 Telofaz-1: Zıt kutuplara çekilen kromozomlar, uzar ve incelir. Bunların etrafından çekirdek zarı şekillenmeye başlar. Ardından sitoplazma boğumlanır ve başlangıçtaki ana hücreden iki ayrı hücre meydana gelir. Telofaz-1 tamamlandığı anda da Mayoz-1 evresinin sonuna gelinir.

 Mayoz-2

 Profaz-2: Mayoz-1 sona erdikten hemen sonra, dinlenme olmadan, çekirdek zarı parçalanır. Mayoz-1 esnasında oluşan iğ ipliklerine dik uzanacak şekilde yeni iğ iplikçikleri meydana gelir.

 Metafaz-2: Her iki yavru hücrenin de “n” sayısındaki kromozomları, hücrenin ekvatoral düzlemine dizilir. Bu esnada gen değişimi (cross over) gözlenmez.

 Anafaz-2: Mayoz-2’de gözlenen anafaz evresi, mitoz bölünmedekine benzerlik gösterir. Tek fark, buradaki kromozomların rastgele dağılmış olmasıdır. Oluşacak yeni hücrelerin gen çeşitliliği Mayoz-2 sırasında da anafazda sağlanır.

 Telofaz-2: Bu evrede kromozomların sarmalları açılır, bu sebeple de görünmez olurlar. Kaybolan çekirdek zarları tekrar oluşur ve sitoplazma da boğumlaşmaya başlar. Telofaz-2 sonunda da 4 tane haploid hücre meydana gelir.