Kapitülasyonlar, Osmanlı Devleti’nin sosyoekonomik yapısını nasıl etkilemiştir

Soru : Neden Kapitülasyon?
İmtiyazlar rejimi olan kapitülasyonlar, ticari amaçlarla verilen uluslararası haklardır. Devletler arasında ticaret arttıkça ve geliştikçe ticaretin gittiği ülkelerde görevlendirilen yetkililer, bulundukları ülkede yaşayan kendi vatandaşları üzerinde hukuki yetkilere sahip olmaya başlamıştır. Bu durum, önceleri uluslararası ilişkilerden kaynaklanan bir ihtiyaç olarak düşünülmüş ancak daha sonraki devirlerde kapitülasyonların amacı değişmiş ve kapitülasyonlar güçlü devletlerin elinde bir sömürü aracı hâline gelmiştir. Osmanlı Devleti, güçlü dönemlerinde büyük bir devlet olmanın ihtişamıyla kapitülasyonları tek taraflı olarak Avrupalı devletlere vermiştir. Avrupalılar, Osmanlı Devleti’nin zayıflığını fırsat bilerek kapitülasyonları sonradan kötüye kullanmıştır. Öyle ki kapitülasyonlar nedeniyle Osmanlı Devleti’nin idari, ticari, adli ve mali konularda eli kolu bağlanmış ve kapitülasyon düzeni büyük ölçüde istismar edilmiştir. Osmanlı Devleti, kapitülasyonlardan kurtulmak için önlem almaya çalışmışsa da başarılı olamamıştır. Avrupalı devletlerin elde ettikleri imtiyazlardan vazgeçmek istememeleri, Osmanlı Devleti’ni giderek yıkılma noktasına getirmiştir. I. Dünya Savaşı’nın başlamasını fırsat bilen Osmanlı Devleti, kapitülasyonları tek taraflı olarak kaldırdığını dünyaya ilan etse de Avrupalı devletler bu duruma sert tepki göstermiştir. Savaşın sonunda imzalanan Sevr Antlaşması ile kapitülasyon düzeni tekrar geri getirilmek istenmiştir. Avrupalı devletler, büyük ve güçlü bir Türk devletini karşılarında görmek istememişlerdir. Lozan Konferansı’nda kapitülasyonların kaldırılması konusunda Türk Heyeti’nin kararlı tutumu devam etmiş, Konferans’a katılan Batılı devletlerin kapitülasyonların devam etmesi yönündeki önerileri şiddetle reddedilmiştir. Sonuç olarak Lozan Antlaşması ile kapitülasyonlar kayıtsız şartsız olarak kaldırılmıştır. Pamir, 2002, ss.79-116.
Kapitülasyonlar, Osmanlı Devleti’nin sosyoekonomik yapısını nasıl etkilemiştir?

Ödev cevabı kısaca : Kapitülasyonlar, Osmanlı ekonomisini zayıflatmış, yabancı güçlerin ekonomik ve idari olarak Osmanlı topraklarında hakimiyet kurmasına yol açmıştır. Bu durum, Osmanlı toplumunda ekonomik ve sosyal dengesizliklere ve modernleşme sürecinin engellenmesine neden olmuştur. Kapitülasyonların kaldırılması, Osmanlı toplumunun yeniden yapılanması için önemli bir adım olmuştur.