Hücre ve hücrenin kısımları

Vücudunuz sürekli çalışan bir fabrika gibidir. Bir fabrikanın küçük birimlerden oluşması gibi vücudunuz da küçük yapı birimlerinden oluşur. Canlılık özelliği gösteren en küçük yapı birimine hücre adı verilir. İnsan vücudunda çok sayıda hücre bulunur. Buna karşın tek bir hücreden oluşan canlılar da vardır. En basit canlıdan en gelişmişine kadar tüm canlılar hücreden oluşur. Canlıların hücreleri birbirinden farklılık gösterebilir. Örneğin, bir bitki hücresiyle hayvan hücresi arasında çeşitli farklılıklar vardır. Ancak bu iki hücre temel kısımları bakımından benzerlik gösterir.

Gelişmiş bir hücre genel olarak üç temel kısımdan oluşur. Bu kısımlar hücre zarı, sitoplazma ve çekirdektir. Temel kısımlar etkinlikte de gözlemlediğiniz gibi gelişmiş tüm canlılarda ortaktır.

Hücre zarı; hücreyi bulunduğu ortamdan ayıran, onu dış etkilerden koruyan ve ona şekil veren bir yapıdır. Karbonhidrat, yağ ve proteinden oluşur. Hücre zarı esnek ve seçici-geçirgen özelliktedir. Bu sayede hücreye alınacak ve hücre dışına atılacak maddelerin geçişi kontrol edilir.

Çekirdek, hücrelerde genellikle merkeze yakın bir yerde bulunur. Hücrenin yönetim ve kalıtım merkezidir. Hücrenin; büyüme, gelişme, bölünme, solunum, boşaltım gibi faaliyetlerini yönetir. Çekirdek içinde çekirdekçik ve çekirdek sıvısı bulunur. Ayrıca DNA adı verilen ve tüm kalıtsal özelliklerin kayıtlı olduğu yapı da çekirdekte yer alır. Kalıtsal özellikler DNA üzerinde çeşitli bölgelerde yer alır. Bu bölgelere gen adı verilir. Genler saç tipi, göz rengi, cinsiyet gibi özellikleri belirler. Bir DNA üzerinde birden fazla gen bulunabilir.

DNA normalde kromatin ağ adı verilen karmaşık bir hâlde bulunur. Hücre bölüneceği zaman DNA kısalıp kalınlaşır ve yoğunlaşarak kromozom hâlini alır. Kromozom sayısı aynı türe ait canlılarda aynıdır. Fakat farklı canlılarda kromozom sayısı değişkenlik gösterebilir. Örneğin insanda 46, eğrelti otunda 500, çekirgede 14 kromozom bulunur. DNA, gen ve kromozom arasındaki ilişkiyi aşağıdaki görselde inceleyebilirsiniz.

Sitoplazma, hücre zarı ile çekirdek arasını dolduran yumurta akı kıvamında yarı akışkan bir sıvıdır. Sitoplazma içinde farklı görevleri yapmak üzere özelleşmiş bazı yapılar vardır. Madde iletimi, enerji üretimi, boşaltım gibi yaşamsal faaliyetlerin gerçekleştiği bu yapılara organel adı verilir. Organellerin birçoğu ancak elektron mikroskobu adı verilen gelişmiş mikroskoplarla görülebilir. Yaptığınız etkinlikte organelleri gözlemleyememenizin nedeni budur.

Bitki ve hayvan hücreleri arasında bazı organeller ve yapılar bakımından çeşitli farklılıklar vardır. Bitki ve hayvan hücreleri incelendiğinde hayvan hücresinin yuvarlak, bitki hücresinin ise köşeli olduğu görülür. Bu, bitki ve hayvan hücrelerini birbirinden ayıran önemli bir özelliktir. Hayvan hücrelerindeki organelleri aşağıdaki görseli inceleyerek öğrenebilirsiniz. Bitki ve hayvan hücresinde ortak olan organeller kırmızı renkle, sadece hayvan hücresine ait olanlar ise mavi renkle numaralandırılmıştır.