10. Sınıf Tarih Ders Kitabı Sayfa 120-121-122-123 Cevapları Meb Yayınları

4. Ünite Ölçme ve Değerlendirme

1-7. sorularda boş bırakılan yerlere uygun sözcüğü / sözcükleri yazınız.

1. Horasandan göç eden alimler ve mutasavvıflar Anadolu’nun İslamlaşmasında ve Türkleşmesinde etkili olmuşlardır.
2. İlhamını ilahi aşktan alan Ahmet Yesevî, hoşgörü ve insan sevgisine ağırlık veren, her türlü benlik duygusunu kınayan bir anlayışa sahiptir.
3. Makâlât adlı esrinde insan sevgisini yayan Hacı Bektaş-ı Velî din ve vatan sevgisi üzerinde de durmuş, Allah ve yurt savunması için fedakârlık yapılmasını istemiştir.
4. Semerkant’ta bir medrese bir de rasathane yaptıran Uluğ Bey, yaptığı çalışmalarla astronomi biliminin gelişmesine katkı sağlamıştır.
5. Geleneksel Türk sanatlarından Ebru, kıvamlı su üzerine serpilen boyalar ile resim yapılıp kâğıda aktarılmasıyla oluşan süsleme sanatıdır.
6. Orhan Bey, Bursa’yı Fethettikten sonra babası Osman Bey’in kabrini, vasiyeti üzerine Söğüt’ten buraya getirerek Gümüşlü Kümbet’e nakletmiştir.
7. Padişah ve onun yetkilendirdiği görevli tarafından atanan Osmanlı bürokrasisi Seyfiye, ilmiye ve kalemiye birimlerinden oluşmaktadır.

8-12. soruların cevaplarını boş bırakılan yerlere yazınız.

8. Mutasavvıf ve Âlimlerin Anadolu’nun İslamlaşmasına ve Türkleşmesine nasıl katkı sağlamışlardır?
Cevap: Mutasavvıf ve âlimler, İslam kültürünün Anadolu’ya yayılmasına ve yerel kültürle kaynaşmasına katkıda bulunarak İslamlaşma ve Türkleşme süreçlerini hızlandırmışlardır.

9. Osmanlı Devleti’nde yönetici sınıf hangi birimlerden oluşmaktadır?
Cevap: Osmanlı Devleti’nin yönetici sınıfı, sultanın ve sadrazamın liderliğindeki padişah ve devlet bürokrasisi tarafından oluşturulmuştur.

10. Osmanlı ilim geleneği hangi medeniyetlerin havzasından etkilenmiştir?
Cevap: Osmanlı ilim geleneği, İslam medeniyeti, Arap, Fars ve Bizans kültürlerinden etkilenmiştir.

11. Osmanlı’nın devletleşme sürecinde etkili olan sanat dalları nelerdir?
Cevap: Osmanlı’nın devletleşme sürecinde etkili olan sanat dalları arasında minyatür, tezhip, hat sanatı, musiki ve mimari önemli rol oynamıştır.

12. Osmanlı Devleti fethettiği yerlerde nasıl bir şehirleşme politikası uygulamıştır?
Cevap: Osmanlı Devleti fethettiği yerlerde genellikle yerel yöneticilere ve halka özerklik tanımış, İslam’ın ve Osmanlı kültürünün etkisi altında şehirlerin gelişimine katkıda bulunmuştur.

13-17. sorularda verilen ifadeleri okuyarak doğru kavramlar ile eşleştiriniz.

13. Temel düşüncesi, ahlakın esasını teşkil eden eline, beline, diline sahip düsturunu benimseten esnaf teşkilatıdır.
Cevap: Ahilik

14. II. Mehmet, Bizans imparatoruna ait olan kiliseyi camiye dönüştürerek ilk cuma namazını burada kıldığı camidir.
Cevap: Ayasofya

15. El yazmaları dışında taş, tuğla, çini, ağaç, maden ve tekstil üzerindeki yazılarda ve mimaride ön plana çıkan güzel yazı yazma sanatıdır.
Cevap: Hat

16. Osmanlı toplumunda vergi veren şehir, kasaba ve köy ahalisi ile konargöçer olarak tabir edilen göçebe aşiretler grubuna dâhil olanlara verilen addır.
Cevap: Reaya

17. Fırınlanmış toprak levhalar üzerine çeşitli boyalarla motifler çizilip sırlandıktan sonra duvar kaplama kullanılan sanat dalıdır.
Cevap: Çinicilik

18. Aşağıda birbiriyle bağlantılı Doğru / Yanlış şeklinde ifadeler içeren bir soru verilmiştir. İlk ifadeden itibaren doğruları takip ederek çıkışa ulaşınız.

Osmanlı Devleti halkı, Müslim ile gayrimüslim ayrımı yapmaksızın yönetici sınıf ve reaya olmak üzere ikiye ayırmıştır. (D)
Osmanlı’da devletin temel amacı, yeni topraklar elde etmek olduğu için askerî görevler daha öne çıkmıştır. (D)
Osmanlı bürokratları, görevlerini yaparken devletin menfaatlerini göz önünde bulundurmuş ve uyum içerisinde çalışmıştır. (D)
1. Çıkış

19- 20. soruları metne göre cevaplayınız.

Osmanlı Şehri Kurma

Osmanlı Devleti’nin siyasi ve kültürel yapısı, içinde bulunduğu toplumsal âdet ve gelenekler ile fethedilen şehirlerdeki maddi-manevi zenginliklerinden istifade edilerek oluşturulmuştur. Fethedilen şehrin halkı kendi mülklerinde oturmaya devam etmiş, fetih sonrası şehre gelen göçmenler ise kurulan yeni mahalleler yerleştirilmiş ve şehrin imarında önemli rol oynamışlardır. Osmanlı şehirlerinde fetih öncesi var olan unsurlar ve mahaller kalkındırılmış ve külliyeler yoluyla şehir büyütülmüştür. Osmanlı Devleti, yeni şehirler kurmak yerine var olan şehirleri büyütmeyi tercih etmiştir.

Osmanlı şehirlerinde özellikle de İstanbul’da dinî ve etnik gruplar, belirli bir mahallede veya taşınabilme esnekliği ile farklı mahallelerde ikamet ettirilmiştir. Dolayısıyla bu şehirlerde farklı dinî ve etnik unsurlardan insan aynı mahallede karışık olarak da oturabilmiştir. Osmanlı şehirlerinin çok dinli ve ırklı yapısı, insanların şehirlerde bir arada ahenkle yaşamalarını ve kültürel anlamda birbirileriyle etkileşim içerisinde olmalarını sağlamıştır. Dinî ve etnik çeşitlilik ile tercihe ve esnekliğe dayalı yerleşim biçimi Osmanlıların Anadolu ve Balkan şehirlerinin pek çoğunda vardır. Osmanlıların şekillendirdiği Bursa, Edirne, İstanbul, Selanik, Saraybosna, Üsküp, Sofya, İşkodra, Belgrad şehirleri pek çok açıdan birbirlerine benzemektedir. Nüfus çeşitliliği ve çok kültürlülüğünün sonucu olarak bu şehirler; mimariden ticarete, gündelik yaşamdan yeme içmeye kadar pek çok farklı alanda benzer özellikler gösterirler. Bu şehirlerde, şehirlerin sahip oldukları zengin çeşitlilik bariz bir şekilde göze çarpmaktadır.

19. Osmanlı şehir kültürünü oluşturan zengin birikimin tarihsel önemi hakkında neler söylenebilir?
Cevap: Osmanlı şehir kültürü, çok kültürlü bir ortamın oluşturulmasına katkıda bulunarak Osmanlı İmparatorluğu’nun kültürel çeşitliliğini zenginleştirmiştir.

20. Metinden hareketle Osmanlı Devleti’nin şehir yapılanması hakkında hangi çıkarımlar yapılabilir?
Cevap: Osmanlı Devleti, fethettiği şehirleri büyüterek ve külliyeler aracılığıyla şehir gelişimini teşvik ederek şehirlerin kültürel çeşitliliğini ve mimari zenginliğini artırmıştır.

21-24. çoktan seçmeli soruları okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz.

21. Osmanlı’da yönetenler zümresinin ortaya çıkışını büyük ölçüde devletin ilk dönemlerindeki fetihçi karakter belirlemektedir. Fatihler yani gaziler, Ahiler, dervişler ve aşiret ileri gelenleri üst sosyal tabakayı oluşturuyordu. Fethedilen topraklar tımar sistemi içinde bunlara dağıtılıyordu. Ortak mülkiyet veya devlet mülkiyeti mirî sistem kavramı içerisinde yer almaktadır. Sistem içerisinde köylülere toprağı işleme, fatihlere ise üretimi denetleme ve gelirden pay alma hakkı verilirdi. Bu yaklaşım toprağın mülkiyetinin devlete, kullanım hakkının ise halka ait olduğunu göstermekteydi. Metinden hareketle Osmanlı’da toprak sistemi ile sosyal tabaka arasındaki durumu ifade eden yargı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Fethedilen topraklarda yeterli insan olmadığından tarımsal ürünler, ihtiyacı karşılayamamıştır.
B) Osmanlı toprak sistemi, toplumsal sınıf içinde sistemleşerek üretimi sürekli hâle getirmiştir.
C) Halka ait mülk arazilerin işlenmesi yöneticiler tarafından kontrol edilip vergilendirilmiştir.
D) Fethedilen toprakların bir kısmı ihtiyaç sahiplerine yardım amacıyla vakıflara devredilmiştir.
E) İlmiye sınıfı, devlet idaresinde daha etkin olduğundan tımar dağılımında büyük pay almıştır.
Cevap: B

22. Tarikatlar, yerleşim yerlerinin kenarlarında zaviyeler kurmuşlardır. Bu yapılar, ulaşım ve konaklama gibi ihtiyaçları karşılamıştır. Güvenlik sorunlarının giderilmesine katkı sağlamıştır. İhtiyaç sahiplerinin doyurulması ve fakirlerin birtakım ihtiyaçlarının karşılanmasına yardımcı olmuştur. Zaviyelere bağlı olan Türkmen babaları, abdallar ve derviş grupları; kitlelerin İslamlaşmasında, deruni irfan geleneğinin insan ahlakına yerleşmesinde, marifet ve hakikat merkezli bir Müslümanlık anlayışının benimsenmesinde ve yayılmasında da etkili olmuştur. Metne göre aşağıdakilerden hangisi OsmanlI’da tekke ve zaviyelerin toplumsal etkilerinden biri değildir?

A) Toplumsal gücünü kullanarak yönetime karşı yapılan isyanları bastırmışlardır.
B) Yolcuların ve kimsesizlerin ihtiyaçlarının giderilmesine yardımcı olmuşlardır.
C) İlim ve irfan geleneğini sürdürerek toplumun İslamlaşmasını sağlamışlardır.
D) Ulaşım ve konaklama ihtiyacının giderilmesinde etkin rol oynamışlardır.
E) Yol güvenliğini sağlayarak ticari faaliyetleri kolaylaştırmışlardır.
Cevap: A

23. Tekke edebiyatının en büyük şairlerindendir. Şiirlerinde Allah ve insan sevgisini, tasavvuf inancını dile getirmiştir. İdealize ettiği insan tipi insanıkâmildir. Ahlakı, insani olmayan davranışları terk edip ilahi yaratılışa yönelmek olarak görür. Sade ve özlü bir anlatım ile Türkçeyi ustaca kullanmıştır. Şiirleri kendine has millî ve İslami bir yapı sergilemektedir. Tapduk Emre’nin dervişlerinden olup hayatının bir kısmını Hacı Bektâş-ı Velî’nin yanında geçirmiştir. Bu parçada sözü edilen mutasavvıf aşağıdakilerden hangisidir?

A) Ahî Evran
B) Yunus Emre
C) Ahmet Yesevî
D) Hacı Bayrâm-ı Velî
E) Mevlânâ Celâleddîn-î Rumî
Cevap: B

24. Osmanlı ülkesinde köy, kasaba ve şehirler bulundukları bölgelerin ikliminden, antropolojisinden, coğrafyasından, topoğrafyasından ve Türk İslam kültürünün genel karakterinden izler taşır. Büyük şehirlerin daha uzak iklimlerle olan ticari ve kültürel ilişkileri; şehirlere, bulundukları bölgenin ortak yapıları dışında bazı yeni özellikler de kazandırmıştır. Osmanlı yerleşimlerinin devletin merkez yönetimine karşı olan yükümlülükleri vardı. Ayrıca kişilerin hem birbirlerine karşı hem de mahalle ve hirfet örgütlerine karşı çeşitli yükümlülükleri vardı. Böylece Osmanlı yerleşim birimlerinde mekân düzenlemesi geleneklere saygılı, samimiyete ve insani ölçülere dayanan bir şehir estetiği, kültürü ve mimari yapısı oluşmuştur. Metne göre aşağıdakilerden hangisi Osmanlı yerleşim birimlerinin özelliklerinden biri olamaz?

A) Osmanlı’nın fethettiği şehirler, kendi kültürel özelliklerini devam ettirmiştir.
B) Şehirleşmede merkezî yapı, yerel yönetim ve bölgesel örgütler etkili olmuştur.
C) Osmanlı fethettiği şehirleri, tamamen Türk İslam mimarisine göre düzenlemiştir.
D) Mimari estetikte insan, mekân ve kültür merkeze alınarak düzenleme yapılmıştır.
E) Mimari yapı, coğrafi özellikler ve ticari faaliyetler şehirlerin yapısını etkilemiştir.
Cevap: C