10. Sınıf Edebiyat Ders Kitabı Sayfa 117-118-119-120 Cevapları Meb Yayınları

3. Ünite Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları

1-6. soruları aşağıdaki şiire göre cevaplayınız.

HELE BİR DÜŞÜN Kİ GÖZÜMÜN NURU

Hele bir düşün ki gözümün nuru
Bu kadar parayı sana kim verdi
Bazı fukaraya bulma kusuru
Mesti kundurayı sana kim verdi

Anadan doğunca kürkün var mıydı
Üryan gelmedin mi börkün var mıydı
Torba torba mecidiyen var mıydı
Tükenmez parayı sana kim verdi

Kuş tüyü döşekte yattın uzandın
Haftada bir çeşit geydin özendin
Aferin aklına sen mi kazandın
Şu tompu tarlayı sana kim verdi

Dinle Ruhsatî’ yi ne diyom sana
İyi bir öğüttür sanma ki çene
Çalışmayla verse verirdi bana
Bu köşkü sarayı sana kim verdi

1. Şiirin temasını belirleyiniz.
Cevap: Şiirin teması hak etmeden kazanmaya eleştiridir.

2. Şiirde ahengi sağlayan ögeleri (ölçü, uyak, redif, asonans, aliterasyon, sözcük tekrarı vb.) belirleyerek bunların şiire katkısını değerlendiriniz.

– Ölçü: 11’li hece ölçüsü
– Uyak:

• İlk dörtlükte “uru” zengin kafiye, “ra” tam kafiye.
• 3 ve 4.dörtlüklerde “ay” tam kafiye.
• 2.dörtlükte “rk” tam kafiye.
• 3. dörtlükte “zan” zengin kafiye.
• 4. dörtlükte “sana ve bana” kelimelerinde “an” tam kafiye.

– Redif:

• İlk dörtlükte “yı sana kim verdi”
• 2. dörtlükte “var mıydı”
• 3. dörtlükte “dın”
• 4. dörtlükte “sana ve bana” kelimelerinde “a”

– Sözcük tekrarı: “sana kim verdi”, “var mıydı” sözcükleri ile yapılmıştır.
– Aliterasyon: İkinci dörtlükte, “r” 3.dörtlükte, “ş, z”, son dörtlükte “s” ünsüzü ile yapılmıştır.
– Asonans: İlk dörtlükte “a, u”, ikinci dörtlükte “a, e, ü”, üçüncü dörtlükte “a”, son dörtlükte “a,i” ünlüsü ile yapılmıştır.

3. Şiirin nazım biçimini ve nazım türünü tespit ediniz.
Cevap: Nazım biçimi koşma, nazım türü taşlamadır.

4. Şiirde söyleyici ile hitap edilen kişi arasındaki ilişkiyi belirleyiniz.
Cevap: : Şair bu şiirde hak etmeden kazanç elde eden insan tipini eleştirmektedir.

5. Şiirdeki isim tamlamalarını bularak bunların metindeki işlevlerini belirleyiniz.

Şiirdeki isim tamlamaları şu şekildedir:

• Gözümün nuru: Belirtili isim tamlaması
• Kuş tüyü: Belirtisiz isim tamlaması (Sıfat görevinde kullanılmıştır, yatak kelimesinin sıfatıdır.)

6. Şiirde günümüz yazım kurallarına uymayan kullanımları belirleyiniz.

Günümüz yazım kurallarına uymayan kullanımlar:

• Geydin: Giydin
• Diyom: Diyorum

7.
Alp Er Tonga öldi mü
İsiz ajun kaldı mu
Ödlek öçin aldı mu
Emdi yürek yırtılur
Yukarıdaki dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Düz uyak düzenindedir.
B) Yarım uyak kullanılmıştır.
C) Redifle e yer verilmiştir.
D) Bir sagudan alınmıştır.
E) Yabancı kelimeler ağırlıklıdır.
Cevap: E

8.

Meni candan usandurdı cefâdan yâr usanmaz mı
Felekler yandı âhumdan murâdum şem’i yanmaz mı

Bu dizelerdeki edebî sanat aşağıdakilerden hangisidir?

A) Mübalağa B) Tevriye C) Hüsnütalil D) Kinaye E) Teşbih
Cevap: A

9.
Ağa bir gün,
Gel gidek bağa bir gün.
Gözlerin bulutlanmış,
Korkaram yağa bir gün.

Yukarıdaki dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Nazım biçimi mânidir.
B) İlk dize kesiktir.
C) Yarım uyak kullanılmıştır.
D) Sanatlı bir söyleyiş içermektedir.
E) Söyleyişte ağız özelliği görülmektedir.
Cevap: C

10.

Sevdiğim değildin böylece ezel
Aşkımın bağına düşürdün gazel
İbrişimden nâzik sandığım güzel
Meğer pulat gibi bükülmez imiş
Seyranî

Yukarıdaki dörtlük için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Benzetme sanatı yapılmıştır.
B) Olumsuzluk anlamı veren edat kullanılmıştır.
C) Sonradan farkına varılan bir durum anlatılmıştır.
D) Âşık tarzı halk şiirinden alınmıştır.
E) “Meğer” sözcüğü edat görevinde kullanılmıştır.
Cevap: E

11. Kutadgu Bilig ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Siyasetname türünün Türk edebiyatındaki ilk örneği olarak kabul edilir.
B) Dört sembolik kişiliğin karşılıklı konuşmalarından oluşur.
C) Yazıldığı dönemin sosyal ve siyasi anlayışını yansıtır.
D) Türk edebiyatında kaside nazım şekliyle yazılmış ilk eserdir.
E) Türklerin İslamiyet’i kabulünden sonraki bilinen ilk yazılı eseridir.
Cevap: D

12. Yukarıdaki tabloda yapılan karşılaştırmada hangi ölçüt aşamasında yanlışlık yapılmıştır?

A) Dil B) Ölçü C) Nazım birimi D) Tema E) Nazım türü
Cevap: B

13. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır?

A) Şu sıralar donkişotluk yapmanın hiç lüzumu yok.
B) Dernek yardım severler sayesinde ayakta durmaktadır.
C) Çocuklar el ele tutuşarak oyuna başladılar.
D) Sen yokken işler iyice arapsaçına döndü.
E) Saksıdaki tavşanağzı daha çiçek açmadı.
Cevap: B

14. Fuzulî Farsça Divan’ının önsözünde söz ve anlamın şiirdeki önemini şöyle belirtiyor ( )
“Söz ve anlam ( ) can ile ten gibidir ( ) söz anlamdan ( ) anlam sözden ayrı olamaz.”
Fuzulî’ye göre “söz ( ) anlam hazinesinin incilerini tane tane sıraya dizen bir iptir. Anlamı düzene koyan sözdür, hiçbir anlam söz olmadan biçimlenip varlık kazanamaz”
Bu parçada ayraçlarla belirtilen yerlere aşağıdakilerin hangisinde verilen noktalama işaretleri sırasıyla getirilmelidir?

A) (:) (,) (;) (,) (,) B) (:) (;) (,) (,) (;) C) (.) (;) (,) (,) (,) D) (.) (,) (;) (,) (,) E) (.) (,) (:) (,) (,)
Cevap: A

15. Aşağıda verilen cümlelerdeki boşlukları uygun ifadelerle doldurunuz.

* Gazelin en güzel beytine beytülgazel veya şah beyit denir.
* İslamiyet öncesi Türk şiiri geleneğinde dörtlük nazım birimi ve hece ölçüsü kullanılmıştır.
* Kasidede şairin kendini övdüğü bölüme fahriye denir.
* İlahi türü Mevlevilerde ayin, Bektaşilerde nefes, olarak adlandırılır.
* Ozanlar, genellikle koşmanın son dörtlüğünde adlarını veya mahlaslarını söyler.

16.
I. Grup --> II. Grup
Kutadgu Bilig --> Yusuf Has Hacip
Risaletü ‘n-Nushiyye --> Yunus Emre
Atebetü’l Hakayık --> Edip Ahmet Yükneki
Siham-ı Kaza --> Nef’i
Divan-ı Hikmet --> Ahmet Yesevi

Yukarıda I. grupta verilen eserleri II. gruptaki sanatçılarla eşleştiriniz.

17. Aşağıda verilen tanılayıcı dallanmış ağaçtaki bilgilerden bazısı doğru, bazısı yanlıştır. İlk ifadeden başlayıp, cevap oklarını takip ederek doğru çıkışa ulaşınız.

Koşma, âşık tarzı halk şiiri nazım türlerindendir. (D)
Tuyuğ ve şarkı, divan şiirine Türkler tarafından kazandırılmıştır. (D)
Özel adlar için yay ayraç içinde bir açıklama yapıldığında kesme işareti yay ayraçtan önce kullanılır. (Y)
2. Çıkış