10. Sınıf Edebiyat Ders Kitabı Sayfa 100-101 Cevapları Meb Yayınları

Metni Anlama ve Çözümleme

1. Şiirin temasını belirleyiniz. Temayı belirlerken türün, dönemin veya anlayışın özelliği gereği birden çok temanın bir arada bulunabileceğini göz önünde bulundurunuz.
Cevap: Metnin teması ayrılık, gurbettir.

2. Şair, duygularını anlatmak için doğadan nasıl yararlanmıştır? Açıklayınız.
Cevap: Göllerin perişan olduğu, güllerin perişan olduğu, yaprakların döküldüğü, bağların bozulduğu, bülbülün konduğu dalların perişan olduğu, bülbüllerin sustuğu, sümbüllerin dağılıp güllerin solduğu, şairin Arap atına binip boylatamadığı söyleniyor. Tüm bunlar, şairin içinde bulunduğu ruh haline paralel olarak olumsuz bir şekilde verilmiştir.

3. Şiirde ahengi sağlayan unsurları (ölçü, kafi e, redif, nakarat; ses, kelime ve kelime grubu tekrarı, ses akışı vb.) belirleyerek bunların şiire katkısını değerlendiriniz.

– Şiirde 11’li hece ölçüsü kullanılmıştır.

– İlk dörtlükte “göller perişan, güller perişan” derken “l” yarım kafiye, “-ler perişan” rediftir. İkinci dörtlükte “dağlar, bağlar” derken “-lar” redif “ağ” tam kafiyedir. Üçüncü dörtlükte “illeri, dilleri, gülleri” derken “-leri” redif, “l” yarım kafiyedir. Son dörtlükte “toylatamadım, boylatamadım” derken “-latamadım” redif, “oy” tam kafiyedir.

– Şiirde nakarat yoktur.

– “-ler/-lar” eki ve “perişan” kelimesi tekrar edilmiştir.

4. Şiirin nazım biçimini ve nazım türünü tespit ediniz. Şiirin nazım biçimini belirlerken şekil özelliklerini (nazım birimi, kafiye düzeni, ölçü vb.); nazım türünü belirlerken içeriğini (konu, tema vb.) esas alınız.
Cevap: Şiirin nazım biçimi 11’li hece ölçüsünden dolayı koşma, nazım türü ise lirik bir konu işlendiği için güzellemedir.

5. Şiirle ilgili beğeni, tespit, eleştiri ve güncellemelerinizi metne dayanarak ifade ediniz.
Cevap: Şiirde gayet sade bir halk diliyle ayrılık, gurbet teması içten bir şekilde ve doğadan yararlanılarak ifade edilmiştir. Şairin duygusal durumu şiirde güzel bir şekilde yansıtılmıştır. Onun mutsuzluğu tüm doğaya da yansıtılmıştır.

1. Etkinlik

I
Gönül gurbet ele varma
Ya gelinir ya gelinmez
Her dil-bere meyil verme
Ya sevilir ya sevilmez

II
Bre ağalar bre beğler
Ölmeden bir dem sürelim
Gözümüze kara toprak
Dolmadan bir dem sürelim

III
Sümmânî değilsin her işe âgâh
Geçer gençlik fayda vermez ah ü vah
İstersen geda ol ister padişah
Sonunda hâk ile yeksân ederler

IV
Kul Mustafa karakolda gezerken
Gülle kurşun yağmur gibi yağarken
Yıkılası Bağdat seni döğerken
Şehitlere serdar oldu Genç Osman

Yukarıdaki dörtlüklerin ait oldukları nazım biçimini aşağıdaki tabloya gerekçesiyle yazınız.

Dörtlük

I

Gönül gurbet ele varma
Ya gelinir ya gelinmez
Her dil-bere meyil verme
Ya sevilir ya sevilmez

Ait Olduğu Nazım Biçimi: Semai
Gerekçesi: 8’li hece ölçüsüyle lirik bir konu işlenmiştir.

II

Bre ağalar bre beğler
Ölmeden bir dem sürelim
Gözümüze kara toprak
Dolmadan bir dem sürelim

Ait Olduğu Nazım Biçimi: Semai
Gerekçesi: 8’li hece ölçüsüyle lirik bir konu işlenmiştir.

III

Sümmânî değilsin her işe âgâh
Geçer gençlik fayda vermez ah ü vah
İstersen geda ol ister padişah
Sonunda hâk ile yeksân ederler

Ait Olduğu Nazım Biçimi: Koşma
Gerekçesi: 11’li hece ölçüsü ve hayatın geçiciliği, ölüm teması gibi lirik bir konu işlendiği için.

IV

Kul Mustafa karakolda gezerken
Gülle kurşun yağmur gibi yağarken
Yıkılası Bağdat seni döğerken
Şehitlere serdar oldu Genç Osman

Ait Olduğu Nazım Biçimi: Koşma
Gerekçesi: 11’li hece ölçüsü ve hayatın geçiciliği, ölüm teması gibi lirik bir konu işlendiği için.

2. Etkinlik

Yukarıdaki dörtlüklerin ait oldukları nazım türünü aşağıdaki tabloya gerekçesiyle yazınız.

Dörtlük

I

Köroğluyum medhim merde yeğine
Koç yiğit değişmez cengi düğüne
Sere serpe gider düşman önüne
Ölümü karşılar meydan içinde

Ait Olduğu Nazım Biçimi: Koçaklama
Gerekçesi: Kahramanlık, savaş temasından dolayı

II

Kazak Abdal söyler bu türlü sözü
Yoğurt ayran ile hallolmuş özü
Köyden şehre gelen bir köylü kızı
İnci yakut ister mercan beğenmez

Ait Olduğu Nazım Biçimi: Taşlama
Gerekçesi: Eleştirel yaklaşımdan dolayı

III

Zihni derd elinden her zaman ağlar
Vardım ki bağ ağlar bağban ağlar
Sümbüller perişan güller kan ağlar
Şeyda bülbül terk edeli bu bağı

Ait Olduğu Nazım Biçimi: Ağıt
Gerekçesi: Çünkü ağıtlarda doğal afetler, ölüm, hastalık vb. çaresizlikler karşısında korku, heyecan, üzüntü, isyan gibi duygular işlenir

IV

Dadaloğlu’m der ki zatı zatınan,
Bir güzel sevdim ben pek firkatınan;
Önü sine-bentli bir al atınan,
Düşeyidim o dost ile yola ben.

Ait Olduğu Nazım Biçimi: Güzelleme
Gerekçesi: Sevgiliden söz edildiği için