10. Sınıf Biryay Türk Dili ve Edebiyatı Sayfa 261 Cevapları

Metni Anlama ve Çözümleme

1. Evliya Çelebi, okuduğunuz metinle nasıl bir amaç gütmüş olabilir? Söyleyiniz.
Cevap: Evliya Çelebi’nin amacı Bitlis’i bize her yönüyle anlatmak ve tanıtmaktır.

2. Metinde açıklama, öyküleme, betimleme yapılan yerleri tespit ediniz.

Açıklama: Evvelâ kal’anın hâ’ilinde Dehdîvân nâmıyla meşhûr bir kûh-ı bülend vardır, ol cebel-i âlî üzre İskenderi Zülkarneyn kal’a-i Bitlis’i hazînedârı olan Bedlîs elinden kal’ayı feth etmek içün bu dağda on gün müşâvere ve dîvân etdiğinden Dehdîvân dahi derler.
Öyküleme: Hemân hakîrin aklı başından gidüp hândan taşra firâr etdim, ammâ zehrem çâk oldu.
Betimleme: Şehir içinde, kal’a dibinde Hâtûniyye cisri başındaki hân-ı azîmin içindeki bir yalçın kayada bir gâr-ı ibrenümâ vardır.

3. Okuduğunuz metinden yaklaşık yüzyıl önce Matrakçı Nasuh tarafından çizilen Bitlis minyatüründeki görselle metinde anlatılanları karşılaştırınız. Benzerlikleri söyleyiniz.
Cevap: Matrakçı Nasuh tarafından çizilen Bitlis minyatüründeki görselle metinde anlatılanlar birbirine çok benzer, hemen hemen aynıdır.

4. Metinde yazarın mübalağalı anlatımlarının olduğu yerleri belirleyiniz.
Cevap: Ya’nî bir zağar kelb leşi idi. Seyf Alî refîkimizin bir sefîh gulâmı bu gâr bir mu’attal kehfdir, deyü kelbin leşin alup gârın kapusundan içeri niçe atdı ise ol ân tarfetü’l-ayn içre lâşe-i kelb-i bî-cânı taşra pâre pâre ve dilim dilim ve şilim şilim ve çilim çilim taşra atıldı. Hemân hakîrin aklı başından gidüp hândan taşra firâr etdim, ammâ zehrem çâk oldu.

5. Metinde Evliya Çelebi, Bitlis ile ilgili ne tür bilgi ve yorumlar verilmiştir? Aşağıdaki kutucuklara yazınız.
Cevap: Bitlis’in konumu, yeryüzü şekilleri, yeme-içme kültürü hakkında bilgiler verilmiştir.

Bilgi; Bitlis ne zaman ve nerede kurulduğu ile ilgili bilgiler verilmiştir. (cânib-i şarkda Hakkarî hâkiminin ve Sultân kal’asıyla hudûddaşdır ve cânib-i cenûbda Şirvân beğiyle hem-cenâhdır…Diyârbekir eyâletinde Hazzo beğiyle sınırdaşdır… Erzurûm hâkinde Mamrevân beğiyle …Van deryâsı kenârından Van sancağından Ahlat beği ile hudûddaşdır ammâ cânib-i şarkîsi hâki cümle Van deryâsıdır kim andan öte alâkası yokdur.)

Yorum; Tarihi ve coğrafi bilgilerin dışında aktardıkları Evliya Çelebi’nin yorumlarıdır. (Seyf Alî refîkimizin bir sefîh gulâmı bu gâr bir mu’attal kehfdir, deyü kelbin leşin alup gârın kapusundan içeri niçe atdı ise ol ân tarfetü’l-ayn içre lâşe-i kelb-i bî-cânı taşra pâre pâre ve dilim dilim ve şilim şilim ve çilim çilim taşra atıldı. Hemân hakîrin aklı başından gidüp hândan taşra firâr etdim, ammâ zehrem çâk oldu.)

6. Metinde yazarın bakış açısı (kurgusal/sanatsal/bilimsel) nasıldır? Değerlendiriniz.
Cevap: Metinde yazarın bakış açısı sanatsaldır. Yazar tanıttığı yerlerin öncelikle coğrafi, tarihi ve folklorik özelliklerini anlatırken yoruma kaçmadan izah etmiştir. Yani açıklayıcı anlatım yolunu seçmiştir. Fakat anlatımda daha sonraki bölümlerde sanatsal özellikler ağır basmaktadır ki bu yazarın genel özelliğidir.

7. Yazar hangi kaynaklardan araştırma yapmıştır? Söyleyiniz.
Cevap: Güvenilir kişilerin ve yazarların yazdıklarından araştırma yapmıştır. Bölge ile ilgili daha önce yazılmış tarih kitaplarından faydalanmıştır. Bunun yanında bölge halkının folklorik özelliklerinden de yararlanılmıştır.

8. Okuduğunuz metinde hangi tarihî karakter ve olaylara atıflar yapılmıştır?
Cevap: İskenderi Zülkarneyn, Hazzo beği, Mamrevân beği ve Ahlat beği ile ilgili atıf yapılmıştır.