10. Sınıf Biryay Türk Dili ve Edebiyatı 2. Ünite Ölçme ve Değerlendirme Cevapları

3. ÜNİTE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI

1. Yağmur yağıp saçıldı
Türlü çeçek suculdı
Yinçü kapı açıldı
Çından yıpar yugruşur

Günümüz Türkçesiyle:
Yağmur yağdı ve suları her tarafa saçıldı
Türlü türlü çiçekler açtı
Sanki bir inci muhafazası açıldı
Sandal ve misk kokuları birbirine karıştı

a. Bu şiirin türünü belirleyiniz.

Cevap: Koşuk.

b. Bu şiirin kafiyesini ve kafiye düzenini tespit ediniz.

Kafiye: “ç” yarım kafiye.
Kafiye düzeni: aaab

2. Ben yürürem yana yana
Işk boyadı beni kana
Ne âkilem ne divane
Gel gör beni ışk n’eyledi

Geh eserem yeller gibi
Geh tozarım yollar gibi
Geh akaram seller gibi
Gel gör beni aşk n’eyledi
(ışk: aşk)
Yunus Emre

Bu şiiri aşağıdaki özelliklere göre değerlendirip yazınız.

a. Nazım Birimi: Dörtlük.
b. Nazım Türü: İlahi.
c. Kafiyesi:  “ana” zengin kafiye
ç. Kafiye Şeması: aaab/cccb
d. Redif: Gel gör beni ışk n’eyledi
e. Tema: İlahi aşk.

3. Aşağıdaki boşlukları doğru şekilde doldurunuz.

a. Divânu Lügat’it-Türk Türkçenin ilk sözlüğü, dil bilgisi kitabıdır.
b. Kutadgu Bilig Türk edebiyatında yazılmış ilk mesnevidir.
c. Divan-ı Hikmet tasavvuf bir eser olup Ahmet Yesevi tarafından yazılmıştır.
ç. Kutadgu Bilig alegorik bir eserdir, dört sembolik kahramanın karşılıklı konuşmalarından oluşur.
d. Geçiş dönemi eserleri Hakaniye (Karahanlı) lehçesiyle yazılmıştır.
e. İslami Dönem’in ilk dil ve edebiyat ürünleri sade bir Türkçeyle yazılmıştır.

4. Aşağıdaki yargılardan bazıları doğru, bazıları yanlıştır. Doğru olan yargıların karşısına “D”, yanlış olanların karşısına “Y” yazınız.

(D) a. Hoca Ahmet Yesevi’nin yazdığı şiirlere “hikmet” adı verilmiştir.
(D) b. İslami Dönem’in ilk eseri Kutadgu Bilig’dir.
(D) c. Divan-ı Hikmet, dinî-tasavvufi halk şiirinin başlangıcı sayılır.
(Y) ç. Dîvânu Lugati’t-Türk aruz vezniyle yazılmıştır.
(Y) d. Atabetü’l Hakayık siyasetname özelliği gösterir.

5. Aşağıdaki şiirlerin nazım türünü ve bağlı olduğu edebî dönemi şiirlerin altındaki boşluğa yazınız.

a. Bir sen ü bir ben ü bir mutrib-i pakize-eda
İznin olursa eger bir de Nedim-i şeyda
Gayrı yaranı bugünlük edip ey şuh feda
Gidelim serv-i revanım yürü sa’d-abada

Nazım Türü: Şarkı.
Edebî Dönem: Divan Edebiyatı.

b. Evvel sen de yücelerden uçardın
Şimdi enginlere mi indin gönül
Derya deniz dağ taş demez aşardın
Kara menzilin aldın mı gönül

Nazım Türü: Koşma.
Edebî Dönem: Aşık Edebiyatı.

c. Bahçe sana bağ bana
Değme zincir kâr etmez
Zülfün teli bağ bana

Nazım Türü: Mani.
Edebî Dönem: Anonim Halk Edebiyatı.

ç. Gah eserim yeller gibi
Gah tozarım yollar gibi
Gah akarım seller gibi
Gel gör beni aşk neyledi

Nazım Türü: İlahi.
Edebî Dönem: Tasavvuf Edebiyatı.

d. Deşt-i fenâda murg-ı hevâ durmayub döner
Tîgın Hudâ yolunda sebîl itdi cânları

Şemşîr gibi rûy-ı zemine taraf taraf
Saldın demür kuşaklı cihân pehlevânları

Aldun hezâr büt-kedeyi mescid eyledin
Nâkuus yerlerinde okutdun ezânları

Âhir çalındı kûs-ı rahîl itdin irtihâl
Evvel konağın oldu cinân bûstânları

Minnet Hudâya iki cihânda kılub saîd
Nâm-ı şerîfin eyledi hem gaazi hem şehîd

Nazım Türü: Mersiye.
Edebî Dönem: Divan Edebiyatı.

6. Aşağıdakilerden hangisi mâninin özelliklerinden değildir?
A) Genellikle yedili hece ölçüsüyle söylenirler.
B) Nazım birimi beyittir.
C) (aaxa) şeklinde bir kafiye örgüsüne sahiptir.
D) Düz, cinaslı ve yedekli çeşitleri vardır.
E) Hemen her konuda söylenirler.

Cevap: B

7. (I) Mahalle bekçilerinin külhanlara sığınmak zorunda kaldığı soğuk bir kış gecesi, (II) Galata Kulesi’ndeki yangın gözcüsü hasırlar üzerinde yatan arkadaşını elindeki (III) Frenk dürbünüyle dürtmeye başladı ve (IV) Arap İhsan ’ın kadırgasının Haliç’e girdiğini sanki büyük bir sır veriyormuş gibi adamın kulağına fısıldadı. Ancak derin uykusundan uyanır gibi olan arkadaşı bu habere pek iltifat etmemişti: Bir gözü açık, diğeri yumuluydu; biriyle hâlâ rüya görürken diğeriyle kendisini uyandıran adama bakıyor, (V) uyku sersemi hâliyle hangi gözünün gerçeği gördüğüne fazla aldırmıyordu.
Bu parçada numaralandırılan tamlamalardan hangisi isim tamlaması değildir?
A) I B) II C) III D) IV E) V

Cevap: D

8. Aşağıdakilerden hangisi koşuk nazım biçiminin özellikleri arasında yer almaz?
A) Sığır ya da şölen törenlerinde âşıklar tarafından söylenir.
B) Genellikle 8 ve 11’li hece ölçüsüyle söylenir.
C) Aşk, insan ve doğa sevgisi, yiğitlik konuları işlenir.
D) Halk edebiyatındaki koşmanın ilk şeklidir.
E) Kafiye şeması abab, cdcd şeklindedir.

Cevap: E

9. Eski Türklerde cenaze merasimlerinin genel adı olan ve saguların söylendiği törenlere ne ad verilir?
A) Sığır B) Şölen C) Seylan D) Yuğ E) Maslahat

Cevap: D

10. Aşağıda verilen nazım şekillerinden hangisinin nazım birimi diğerlerinden farklıdır?
A) Mâni B) Murabba C) Koşma D) Şarkı E) Mesnevi

Cevap: E

11. Aşağıdakilerin hangisinde âşık tarzı Türk halk edebiyatı nazım şekilleri bir arada verilmiştir?
A) Semai, ilahi, nutuk, koşma
B) Mâni, ninni, nefes, varsağı
C) Koşma, destan, varsağı, semai
D) Destan, varsağı, şathiye, semai
E) Türkü, destan, koşma, deme

Cevap: C

12. I. Açsam rüzgâra yelkenimi
II. Dolaşsam ben de deniz deniz
III. Ve bir sabah vakti, kimsesiz
IV. Bir limanda bulsam kendimi
V. Sonsuzluğa yürüsem, gitsem
Yukarıda numaralanmış dizelerden hangisinde isim tamlaması kullanılmıştır?
A) I B) II C) III D) IV E) V

Cevap: C

13. Aşağıdaki eserlerden hangisi Geçiş Dönemi eserlerinden biri değildir?
A) Mecalisü’n Nefais
B) Atabetü’l Hakayık
C) Kutadgu Bilig
D) Dîvânu Lugati’t-Türk
E) Divan-ı Hikmet

Cevap: A

14. Aşağıdakilerden hangisi kasidenin bölümlerinden biri değildir?
A) Tegazzül
B) Mersiye
C) Dua
D) Fahriye
E) Nesib

Cevap: B

15. Dadaloğlu yarın kavga kurulur
Öter tüfek davlumbazlar vurulur
Nice koçyiğitler yere serilir
Ölen ölür kalan sağlar bizimdir

Yukarıda verilen şiirin nazım türü nedir?
A) Güzelleme
B) Koçaklama
C) Taşlama
D) Ağıt
E) Mersiye

Cevap: B

16. Gazel ve koşmanın karşılaştırılması ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?
A) Gazel, divan edebiyatına; koşma, halk edebiyatına özgü nazım biçimidir.
B) Gazelde nazım birimi beyit, koşmada dörtlüktür.
C) Gazel, aruzun istenilen her kalıbıyla yazıldığı hâlde, koşma, genellikle hece ölçüsünün 11’li kalıbıyla yazılır.
D) Gazel 10-20 beyitten, koşma 7-12 dörtlükten oluşur.
E) Gazellerin konusu sevgilinin güzelliği, aşk ve şarap; koşmaların ise genellikle aşk, sevgi ve doğa güzellikleridir.

Cevap: D

17.

I. Ey fitnesi çok kavli yalan yandım elinden
Bir naz ile bin gönlüm alan yandım elinden

II. Ahmed çeke cevrini göre lütfunu ağyar
Ey şefkati az şuh-i cihan yandım elinden

III. Her hâr ile sen sohbet edersin dün ü gün ben
Derdin ederim munis-i can yandım elinden

IV. Şol sunduğun ateş midir ey saki bana kim
Kim aldın ele câm heman yandım elinden

V. Sen şem’ gibi gayr ile mecliste gülersin
Ben akıdurum yaş ile kan yandım elinden

Yukarıda beyitleri karışık verilen gazelin son beyti aşağıdakilerden hangisi olmalıdır?
A) I B) II C) III D) IV E) V

Cevap: B

18. Kalbim yine üzgün seni andım da derinden,
Geçtim yine dün eski hazan bahçelerinden!
Üzgün ve kırılmış gibi en ince yerinden,
Geçtim yine dün eski hazan bahçelerinden!
Bu dizeler biçim ve içerik özelliklerine göre aşağıdaki nazım biçimlerinin hangisinden alınmış olabilir?
A) Şarkı B) Kaside C) Gazel D) İlahi E) Nefes

Cevap: A

19. Son zamanlarda sık sık duyduğumuz isimlerden biridir Molla Kasım (I) Daha ziyade ortalığın toz dumana döndüğü zamanlarda onu sahnede görürüz (II) Her kafadan bir ses çıktığı zamanlarda yahut gidişata gizem vermek gerektiği durumlarda ortaya çıkar (III) Onun çalışma alanı oldukça geniştir (IV) Her konuyu bildiğini (V) her işten anladığını yine kendisi söyler.
Bu parçada numaralandırılmış yerlerden hangisine farklı bir noktalama işareti getirilmelidir? A) I B) II C) III D) IV E) V

Cevap: E

20. Aşağıda verilen mânilerin türlerini altlarına yazınız.

a. Sabahtır ezâna bak
Kabrimi kazana bak
Azrâ’il’in suçu ne
Defteri yazana bak

Cevap: Düz mani

b. Bende lazım
Su coşar bende lazım
Kaş kara gözler siyah
Gün olur bende lazım

Cevap: Kesik mani

c. İlkbahara yaz derler
Şirin söze naz derler
Kime derdim söylesem
Bu dert sana az derler
Kendin ettin kendine
Yana yana gez derler

Cevap: Yedekli mani

21. Aşağıda verilen metinlerde anlatılan kavramı metnin altına yazınız.

a. Ölen kişinin ardından yapılan yas töreninde söylenen şiirlerdir. Bu şiirlerde ölen kişinin kahramanlıkları, iyiliği, yaptığı işler ve ölümünden duyulan acıların dile getirilir.

Cevap: sagu

b. Dinî av törenlerinde avın bereketli olması için söylenen şiirlerdir. Kopuz eşliğinde söylenen bu şiirler, İslamiyet sonrasında av törenlerinde olmasa da kişilerin kahramanlıklarını ve doğa güzelliklerini ifade etmek için kullanılmıştır.

Cevap: koşuk

22. Aşağıdaki kutucuklarda verilen özelliklerin hangi nazım biçimiyle ilgili olduğunu belirleyerek altlarına yazınız.

a. Divan edebiyatı nazım şeklidir. Bestelenmek için yazılmıştır. En önemli temsilcisi Nedim’dir.

Cevap: Şarkı

b. Binlerce beyitten oluşabilir. Her beyit kendi arasında kafiyelenir.

Cevap: Mesnevi

c. Koşuk ve koşma nazım biçimlerine konu yönünden benzeyen divan edebiyatı nazım biçimidir.

Cevap: Gazel

ç. Genellikle dört mısradan oluşan, asıl anlatılmak istenenin son iki mısrada anlatıldığı anonim türdür.

d. Daha çok din ve devlet büyüklerini övmek için yazılır, 33-99 beyitten oluşur.

Cevap: Mâni

e. Dinî konularda söylenir. Bu türle Yunus Emre özdeşleşmiştir.

Cevap: İlahi