Siyer ilminin temel kavramları ve kaynakları

Siyer kavramı; hâl, tutum, davranış, âdet, bir kimsenin ahlakı ve hayat hikâyesi gibi anlamlara gelen sîret kelimesinin çoğuludur. Siyer ise Hz. Peygamber’in doğumundan vefatına kadar hayatını ve şahsiyetini, ahlak ve şemailini, tebliğ faaliyetlerini, siyasi ve askerî mücadelelerini konu alan ilim dalıdır. Bu alanda yazılan eserlere “Siyer-i Nebi”, “es-Siretü’n-Nebeviyye” veya kısaca “Siyer” adı verilir. Hz. Peygamber’in doğumundan vefatına kadar olan dönemi konu edindiği için aslında İslam tarihinin bir parçası olan siyer ilmi, Hz. Peygamber’in söz, fiil ve takrirlerini ele aldığından hadis ilmiyle de alakalıdır.

Hz. Peygamber’in hayatına dair bilgi veren en sahih kaynak olma özelliğinden dolayı Kur’an-ı Kerim, siyer ve meğâzî ilminin esas kaynağıdır. Nübüvvet, menâkıb, meğâzî ve cihat gibi konuları ihtiva etmesi sebebiyle hadisler de bu ilme kaynaklık eder.

Başlangıçta siyer ile aynı anlamda kullanılan meğâzî kavramı, daha sonraları Hz. Peygamber’in gazve ve seriyyelerini anlatan kitaplara da isim olmuştur. Dolayısıyla siyer daha umumi, meğâzî ise daha hususi bir anlam ifade etmektedir. Aslında Hz. Peygamber’in Medine Dönemi’ndeki askerî faaliyetlerini kendine konu edinen bir ilim dalı olan meğâzî, savaş hukuku ve diplomatik ilişkiler açısından da son derece önemli bilgiler içermektedir.

Sahih ve güvenilir hadislerin büyük bir kısmını ihtiva eden altı hadis kitabına Kütüb-i Sitte, üç eser ilavesiyle oluşan meşhur dokuz hadis kitabına ise Kütüb-i Tis’a denir.

1. Buhârî: el-Câmiu’s-sahih
2. Müslim: el-Câmiu’s-sahih
3. Ebu Dâvûd: es-Sünen
4. Nesâî: es-Sünen
5. Tirmizî: es-Sünen
6. İbn Mâce: es-Sünen
7. Dârimî: es-Sünen
8. İmam Mâlik: el-Muvatta
9. Ahmed b. Hanbel: el-Müsned

Siyer ilminin doğuşunu etkileyen unsurların başında Müslümanların Resulullah’ın (s.a.v.) örnek ve model insan olma vasıflarını sonraki nesillere aktarma arzusu gelmektedir. Kur’an’ın Hz. Peygamber’e tabi olmayı emreden ayetleri de Müslümanları siyer araştırmalarına teşvik etmiştir. Bu sebeple Resul-i Ekrem’in vefatından sonra sahabi çocukları başta olmak üzere Tabiin Dönemi’nde yetişen birçok kişi siyer ve meğâzî sahasındaki çalışmalara büyük katkılarda bulunmuştur. Hz. Peygamber’in hayatına dair bilgi veren en sahih kaynak olma özelliğinden dolayı Kur’an-ı Kerim, siyer ve meğâzî ilminin esas kaynağıdır. Nübüvvet, menâkıb, meğâzî ve cihat gibi konuları ihtiva etmesi sebebiyle hadisler de bu ilme kaynaklık eder.