Med (uzatma) ve çeşitleri

Kur’an-ı Kerim Arapça olarak indirilmiştir. Arapçayı diğer dillerden farklı kılan özelliklerden biri, kelimelerde yer alan bazı harflerin uzatılmasıdır. Kur’an tilavetinde harflerin sesinin uzatılmasına “med”, uzatılmamasına ise “kasr” denir.

Uzatılan harfler kelimede bulundukları konuma göre farklı ölçülerde uzatılır ve bu uzatmalar farklı isimlerle ifade edilir. Uzatılması gereken bir harf en az 1 ölçü en fazla ise 4 ölçü uzatılır. Harflerin uzatılmasında 1 ölçü, 1 elif miktarı veya 2 hareke sesidir. Bu miktar işaret parmağını ortalama bir hızda açacak veya kapatacak kadar bir süre ile de tarif edilir.
Uzatılması gereken harfi uzatmamak nasıl hata ise harfin sesini ölçüsünden fazla uzatmak da yine hatadır. Harflerin hangi konumda ne kadar uzatılacağını bilmek için bazı kavramları öğrenmemiz gerekir. Bu kavramları iki başlık altında toplayabiliriz:

a) Harf-i Med (Uzatma Harfi): Kendinden önceki harfin sesinin uzatılarak okunmasını sağlayan harfe uzatma harfi denir. Bu harfler elif ( ا) vâv ( و) ve yâ ( ى) harfleridir.
Uzatma harfi, kelimede uzatılarak okunması gereken harften sonra yer alır ve harekesiz olması sebebiyle kendisi okunmaz. Dikkat etmemiz gereken önemli bir nokta ise, kelimelerde yer alan her ( ى - و - ا ) harfi, harf-i med değildir.

Bu harflerin uzatma harfi olabilmesi için;
1. Öncelikle harekelerinin bulunmaması,
2. Kendilerinden önce gelen ve uzatılan harfin harekesinin, bu harflerle uyumlu olması gerekir.
Aşağıdaki tabloda yer alan harf-i medleri, özelliklerini dikkate alarak inceleyiniz.

b) Sebeb-i Med: Harf-i medden önceki harfin bir ölçüden daha fazla uzatılmasına sebep olan ve harf-i medden sonra gelen unsurlara sebeb-i med denir. Uzatılacak harfte ne çeşit med bulunduğunu ve ne kadar uzatılması gerektiğini sebeb-i med belirler.

Sebeb-i med ikiye ayrılır:

Hemze : Harekeli elif harfidir. Harf-i medden sonra gelen bir hemzenin sebeb-i med olması için katı hemzesi yani kelimenin aslından olması gerekir.

Örneğin جَاءَ ve يَا اَبَتِ kelimelerinde harf-i medden hemen sonra gelen harekeli elif harfi sebeb-i med olur.

Sükun: Harfin cezimli konumudur. Sükun-u Lâzım ve Sükun-u Ârız olarak ikiye ayrılır.

Sükun-u Lâzım: Durulduğunda da geçildiğinde de değişmeyen sükundur. Bu sükun, cezm veya şedde olarak bulunur.

Sükun-u Ârız: Şekil itibariyle harekelerde oluşan bu sükun kelimeler üzerinde vakfedildiğinde ortaya çıkar. Bu durumda, harfi medden sonra, üzerinde durulacak harfin harekesi cezme dönüşür. Yani sükun-u ârız şekil açısından hareke, ses açısından cezimdir.