Kader, kaza, tevekkül, ecel, özgürlük, sorumluluk, külli irade, cüz-i irade nedir

Kader kelimesinin sözlük anlamı, ölçmek ve belirlemek demektir. Kader, Allah’ın her şeyi sonsuz bilgisiyle bilmesi ve belirlemesidir.

Kaza, hüküm vermek anlamındadır. Allah’ın zamanı gelince olacak şeyleri yaratmasına kaza denir.

Sorumluluk, kişinin kendine ve başkalarına karşı yerine getirilmesi gereken yükümlülüklerini zamanında yerine getirmesi zorunluluğudur. Sorumluluk, karakterin en önemli ögelerinden biridir.

Ecel, bir şey için belirlenmiş zaman dilimine ecel denir. İnsanın veya herhangi bir canlının eceli, kendisine tâyin edilen ömürdür. “Ecelin gelmesi” ise tâyin edilmiş bulunan ömrün son bulması, yani ölümdür.

Özgürlük, erkinlik veya hürriyet, birinin engellenmeden ya da sınırlandırılmadan istediğini seçebilmesi, yapabilmesi ve hareket edebilmesi durumudur. Felsefede, determinizm karşıtı özgür irade fikrini içerir. Politikada özgürlük, hükûmet baskısından bağımsızlıktır.

İrade, bir şeyi yapabilmek veya yapabilmemek seçeneklerine sahip olmak demektir. Allah’ın iradesine “külli irade”; insanın iradesine ise “cüz’i irade” denir. İnsanın iradesi sınırlıdır, Allah’ın iradesi ise sonsuzdur.

Tevekkül; Allah’a teslim olmak, güvenmek, dayanmak ve ona sığınmak demektir. Dinî bir terim olarak tevekkül, bir işi yaparken elinden gelen gayreti göstermekle birlikte kalben Allah’a bağlanıp ona güvenmek, sonucu ondan beklemek demektir. İnsan, tarlayı sürer, tohumunu eker, gerekli sulama ve bakımı yaptıktan sonra gerisini Allah’a bırakır.

Cüzî irade, Allah’ın kendi külli iradesinin küçük bir numunesi olarak insanlara verdiği az bir seçme hakkıdır. Kul iradesiyle ister Allah da küllî irade ve kudretiyle kulun istediğini verir. İnsanın mesleğini, çevresini, eş ve arkadaşlarını seçmesi bu kısma girer. 

Küllî irade, Kelâm ilminde Allah'ın bir sıfatıdır. Allah'ın sıfatı olarak irade; O'nu diğer sıfatlarıyla beraber tavsif eder. Allah nasıl her şeyin kusursuz ve mükemmeline sahipse ve her konuda mutlak kemâl O'na nisbet edilmek gerekiyorsa; irade hususunda da Allah mutlak irade sahibidir. Yani Allah'ın iradesini kısıtlayan, onu tehdit eden herhangi bir başka irade söz konusu olamaz. Öyleyse Allah'ın iradesi bütün yaratıklar üzerinde mutlak surette geçerlidir.