İslamiyet öncesi Türk edebiyatının özellikleri

Türk milletinin yazılı ilk eseri olarak Göktürk Kitabeleri kabul edilmektedir. Türkler bu eserin yazıldığı döneme kadar herhangi bir yazılı esere sahip değildir. Bu sebeple Göktürk Kitabeleri ’ne kadar olan dönemdeki edebiyat sözlü edebiyat dönemi olarak kabul edilmiş, Göktürk Kitabelerinden sonra ise hem yazılı hem sözlü olarak devam etmiştir.

İslamiyet’in kabul edilmesine kadar süren bu dönemde Türk edebiyatı yazılı ve sözlü dönem olmak üzere iki dönemde incelenmektedir.

Sözlü edebiyatın özellikleri

• Bu dönemdeki edebiyatımız yabancı kültürlerin etkisinden uzaktır.
• Dil saf ve temiz bir öz Türkçedir.
• Kullanılan kafiye genellikle yarım kafiye ve rediftir.
• Hecenin 7’li, (‘li ve 11’li ölçüleri kullanılmıştır.
• Nazım birimi olarak dörtlük kullanılmıştır.
• Bu dönemde şiirler kopuz adı verilen saz eşliğinde söylenmiştir.
• Anonim bir edebiyattır.
• Nazım şekilleri koşuk, sav, sagu ve destandır.

İslamiyet öncesi Türk edebiyatının yapısı

Bu dönem edebiyatının belirli özellikleri vardır. Bu özellikler şu şekilde sıralanabilir;

• Göçebe bir toplumun yapısını yansıtmaktadır.
• Yerli bir edebiyat yapısına sahiptir.
• Bu edebiyatın başlangıç dönemi belli değildir.
• İslamiyet öncesi Türk edebiyatı 11. Yy ortalarına kadar sürmektedir.
• İslamiyet öncesi Türk edebiyatı doğa, kahramanlık ve aşk konularını işlemektedir.
• Genellikle sözlü bir edebiyat türüdür.

İslamiyet öncesi Türk edebiyatı sözlü dönem

Bu dönemin başlangıcı bilinmemektedir. Bu dönem 8. YY kadar devam etmiştir. Bu dönemin özellikleri ise şu şekilde sıralanmaktadır;

• Bu dönem edebiyatı Budizm ve Şamanizm dinlerinden etkilenmiştir.
• Bu dönemdeki eserlerin sahipleri bilinmemektedir.
• Dil günlük konuşma diline benzemektedir.
• Yabancı etkilerden uzaktır.

İslamiyet öncesi Türk edebiyatının yapısı

• Şiir şeklinde anlatılmaktadır.
• Dinsel törenlerden etkilenmiştir.
• Şiirlere kopuz eşlik etmiştir.
• Dizelerde genellikle yarım uyak kullanılmıştır.
• Nazım birimi ise dörtlüktür.
• Şiirlerde ise aşk ve ölüm acısı yoğun olarak işlenmiştir.

Sözlü dönem eserleri

Sagu: Bu eserler yas törenlerinde dile getirilmiştir. Biçim olarak ta koşuk tarzındadır. Divan edebiyatının mersiye karşılığıdır.
Koşuk: Kopuz adı verilen saz eşliğinde söylenmektedir. Şölenler sırasında ozanlar tarafından okunur. Dörtlük biçimindedir.
Sav: Atasözü olarak adlandırılır. Halkın düşünce ve duygularını aktaran ifadelerdir.
Destan: Var oldukları toplumların geçmişiyle ilgili anlatılan olaylardır. Toplum tarafından belirlenir ama bilimsel altyapısı yoktur.

Yazılı dönem

Yazılı döneme ait olan eserler ilk olarak 6. YY DA yazılmıştır. Edebi açıdan bakıldığında ise yüksek bir değere sahip değillerdir. Bu nedenle ilk eser 8. YY’a ait olan Göktürk Yazıtlarıdır. Türk edebiyatının yazılı dönem eserleri Uygur ve Göktürk dönemi olarak ikiye ayrılmaktadır.