İslam medeniyetinde yönetim anlayışının esasları

İnsan, hakikati yeryüzünde hâkim kılma sorumluluğu ile yaratılmıştır. Müslümanlar, hakikat, iyilik, doğruluk ve güzellik değerleri üzerine erdemli bir toplum meydana getirmekle vazifelelidir. Toplumun varlığını sürdürmesi, istikamet ve akibet bilincini diri tutarak bilgi ve erdemin gereklerini yerine getirmesiyle mümkündür. Yönetim, erdemli toplumu oluşturacak yöntemleri uygulama faaliyetidir.

Hz. Muhammed (s.a.v.) Dönem'i'nde devletin kurumsallaşması başlamış; İslam tarihinin ilerleyen dönemlerinde bu kurumsallaşma gelişerek devam etmiştir. Kurumların oluşmasında ve işleyişinde Kur’an ve Hz. Peygamber’in (s.a.v.) uygulamaları belirleyici olmuştur.

İslam Medeniyetinde Yönetim Anlayışının Esasları

• Emanet
• Adalet
• Liyakat
• İstişare
• Meşruiyet

Emanet: İslam Kültür ve Medeniyeti'nde emanet, korunması istenen maddî ve manevî bir sorumluluktur. Kişinin kullanıp sahibine iade etmek üzere aldığı eşyanın emanet olması gibi yönetim yetkileri olan hizmet makamları ve kamu malları da birer emanettir. Hukuki metinler, ulusal ve uluslararası antlaşmalar, sözleşmeler de emanet kapsamındadır. Emanetlerin amacına uygun olarak kullanılması, muhatap ve ilgililerine teslim edilmesi, yüklenilen sorumluluğun gereğidir.

Adalet: İnsan onurunun korunması ihtiyacından hukuki düzenlemeler ortaya çıkmıştır. İnsanlık, adaletle yönetilme arayışı içinde olmuş ve adalet, mülkün temeli kabul edilmiştir. Toplumda adaletin sağlanması için peygamberler gönderilmiştir. Allah (c.c.), insanların adalete uygun davranmasını istemiştir.

Liyakat. Lâyık olma, uygunluk, yetenek, yeterlilik gibi anlamları olan bir terimdir. İslam Kültür ve Medeniyetinin esaslarından olan liyakat, kişinin iman sahibi, adil, ahlaklı, ileri görüşlü, anlayışlı, sabırlı, dayanıklı, maharetli gibi vasıflara sahip olmasını ifade eder. Yöneticilerin belirlenmesinde diplomalar, ustalık, kalfalık, uzmanlık gibi ehliyeti ifade eden belge ve unvanların yanında kişilerde liyakatin bulunması önceliklidir.

İstişare: Yönetimde işlerin karşılıklı danışılarak karara bağlanmasına ve yürütülmesine istişare denir. Her yönetim şeklinde istişare uygulamalarına rastlanır. Eski Yunan ve Roma toplumlarında görülen demokrasi uygulamaları, Cahiliye Dönem'i Mekke toplumunda kabile başkanlarının Daru’n-Nedve’de toplanarak karar almaları, istişare özelliği taşır.

Meşruiyet; genel ahlak ve hukuka uygun olmak anlamındadır. İslamî yönetimde meşruiyet, dinî, ahlaki, hukuki yönden olumlu bir değer taşıyan ve dinin onayladığı düzenlemelerdir. Meşruiyet, ilahi kanunun üstünlüğüne dayanır.