Hücre zarının görevlerini ve zara özgünlük sağlayan moleküller

Taşıma, enzimatik aktivite, sinyal iletimi, hücreler arası bağlantı, hücrelerin birbirini tanıması, hücrenin sabitlenmesidir. Glikoprotein, glikolipit molekülleri özgüllük sağlar.

Hücre zarı her hücrenin sitoplazmasını saran canlı yapıdır. Sitoplazmayı dış ortamdan ayırır. Daha önce ışık mikroskobuyla varlığı tespit edilen hücre zarının ayrıntılı yapısı, elektron mikroskobunun keşfiyle daha iyi anlaşılmıştır.

Hücre zarı; canlı, saydam, madde giriş çıkışını düzenleyerek seçici geçirgen özellik gösteren esnek bir yapıdır. Hücre zarının yapısında karbonhidrat, lipit ve protein molekülleri bulunur. Esas yapısını proteinler ve lipitler oluşturur. Bilim insanları hücre zarı ile ilgili çeşitli modeller ortaya koymuştur. Bu modellerden biri de, 1972’de L. Singer ve G. Nicholson tarafından bir hipotez olarak sunulan akıcı mozaik zar modelidir. Bu modele göre hücre, iki sıra fosfolipit tabakası içine dağılmış protein ve glikoprotein moleküllerinden yapılmıştır. Yapı, mozaik görünümünü andırdığı için akıcı mozaik zar modeli adını almıştır.  

Hayvan hücrelerinin zarında zara dayanıklılık kazandıran steroid yapılı kolesterol bulunur.

Fosfolipitler iki sıralı olup sürekli hareket halindedir. Fosfolipitlerin hidrofobik (su sevmeyen) kuyruk kısımlarının zarın iç bölgesine, hidrofilik (su seven) uçlarının ise dışa bakacak şekilde yerleştiği kabul edilir. Zardaki protein molekülleri, zar yüzeyinde veya lipit tabakasının içine gömülü durumdadır. Hücre zarındaki seçici geçirgenliği, glikolipit ve glikoproteinler sağlar. Tanıma görevi yapan bu moleküller zarın özgüllüğünü de oluşturur.

Ayrıca zara gömülü olan proteinler, lipit tabakasında kanallar oluşturup madde geçişinde, hücrelerin birbirini tanımasında ve seçici geçirgenlikte rol oynar.

Glikolipitler ise zarın dış yüzeyinde bulunup diğer hücrelerle iletişimi sağlar. Tanıma, koruma gibi görevleri de vardır. Hücreler canlı yapılar oldukları için bulundukları ortam ile sürekli iş birliği ve iletişim halindedir. Bu etkileşim sırasında madde alışverişi yapar ve bu olay kontrollüdür. Ancak alkol, kloroform, eter gibi bazı yağı çözen maddeler, hücre zarının yapısına zarar verip seçici geçirgen özelliğini bozar.

Bununla birlikte hücre zarları zaman zaman farklılaşarak farklı yapılar oluşturur. Bu yapıları da verelim;

Mikrovillüsler: Hücre zarının dışa doğru oluşturduğu uzantılardır. İnce bağırsakta emilim yüzeyini artırmaya yarar.
Yalancı ayak: Hücre zarının dışarıya doğru oluşturduğu geçici uzantılardır. Amip, akyuvar gibi hücrelerde daha çok bulunur.
Sil: Hücre zarının uzantılarıdır. Paramesyumda hücrenin hareketini sağlar. Memelilerin solunum yollarının iç yüzeyi de sillidir. Bu sillerin hareketi, mukus ve tozları uzaklaştırır.
Kamçı: İnce, uzun ve iplik benzeri yapılar olup hücre yüzeyinden çıkar. Hücrede bir ya da iki tane bulunur. Memeli spermlerindeki hareket, kamçı ile sağlanır
Mezozom: Bakterilerde hücre zarının oluşturduğu zar kıvrımlarıdır. Mitokondrinin görevini üstlenmiştir.