Harita ve haritayı oluşturan unsurlar

Yeryüzünün tamamının veya bir kısmının kuşbakışı görüntüsünün, belirli bir ölçek dâhilinde küçültülerek, düzleme aktarılmış hâline harita denir. Haritacılıkla ilgilenen bilim dalına da "kartoğrafya" adı verilir. Haritalar çizilirken dikkat edilmesi gereken üç temel unsur vardır. Bunlar:

a) Haritası çizilecek alanın kuş bakışı olarak tepeden bakılmaktadır,
b) Ölçek (küçültme oranı) dahilinde küçültülmelidir.
c) Küresel küresel olarak yeryüzünü düzleme aktarılmalıdır.

Günümüzde veri üretimi sürekli artmaktadır. Üretilen verilerin karmaşıklığı mekânsal bilgilerin anlaşılabilirliğini zorlaştırmaktadır. Bu nedenle bilgilerin anlaşılabilir olması için dağılış haritaları kullanılmaktadır. Bu durum haritaların kullanım alanlarını yaygınlaştırılmaktadır.

Haritalardan;
✓ Mühendislik hizmetlerinde
✓ Ulaşım yollarının gösterilmesinde
✓ Belediyecilik hizmetlerinde
✓ Verilerin (tarım, hayvancılık, maden, nüfus, orman vb.) dağılışlarının gösterilmesinde yararlanılır.

Bir çizimin harita olarak kabul edilebilmesi için sırasıyla başlık, lejant, koordinat sistemi, yön oku ve ölçek unsurlarını taşıması gerekir. Bu unsurlardan herhangi birisi çizimde bulunmazsa oluşan çizim harita özelliği taşımaz.

a. Başlık: Hazırlanan bütün haritalar bir amaca yönelik olduğu için mutlaka amacı ifade edecek bir başlığı bulunmalıdır. Örneğin: Türkiye İdari Haritası, Dünya Fiziki Haritası, Kırıkkale Nüfus Dağılışı Haritası vb.

b. Lejant ( Harita İşaretleri): Haritalarda hazırlanırken amaca uygun olarak seçilen ve bilgilendirme yapma amacıyla kullanılan işaretlerin gösterildiği kısımdır. Her haritanın kullanım amacına göre farklı işaretler bulunur.

c. Koordinat Sistemi: Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın yerini belirlerken kullanılan hayali çizgilerdir(paraleller ve meridyenler).

d. Yön Oku: Özellikle koordinat sistemi bulunmayan haritalarda konum belirtmek amacıyla çizilen yönlendirme işaretidir. Aksine bir işaret yok ise genellikle haritaların üst kısmı kuzeyi, alt kısmı güneyi, sağ tarafı doğuyu, sol tarafı ise batıyı gösterir.

e. Ölçek: Haritaları oluşturmanın temel amacı olay ve dağılışları göstermek olduğundan mutlaka küçültme yapmak gerekir. Haritalarda yapılan küçültme oranına ölçek denir. Ölçekler kendi arasında iki temel kısma ayrılarak incelenir.

1. Kesir Ölçek: Haritalar hazırlanırken kullanılan küçültme oranının rakamlarla ifade edilmesidir. Kesir ölçek pay ve payda olarak iki kısımdan meydana gelir. Pay ve paydadaki değerler cm cinsinden ifade edilir.

Pay daima sabit olarak 1 iken payda değişkendir. Harita üzerindeki 1 cm uzunluğun gerçek arazide kaç cm uzunluğa denk geldiğini payda gösterir. Örnek: 1/ 2000000 haritadaki 1cm 2000000 cm gerçek arazide 20km

2. Çizgi Ölçek: Küçültme oranın çizgisel olarak ifade edilmesine denir. Kesir ölçekle aynı küçültme oranını ifade eder. Cetvel veya hesaba gerek kalmadan uzunluk ölçmeye yarar. Aksine bir işaret yoksa çizgi aralıkları 1 cm’dir ancak gerçek uzunluklar metre veya kilometre olarak verilir.