Gerçek (temel) anlam nedir

Bir kelimenin sözlük anlamı aynı zamanda temel anlam olarak nitelendirilir. Temel anlam aynı zamanda kelimenin çıkış nedenidir. Daha sonra o kelimelere yüklenen anlamlar mecazi, yan ya da terim anlam olarak nitelendirilir.

Türkçede temel anlam özellikleri ve örnekleri

1- Sözlüklere bakıldığında bir kelimenin yanında birden fazla açıklama görülür. O kelimenin yanındaki ilk açıklama kısmı, aynı zamanda temel anlamıdır.

Örnekler:

• Bu hafta sonu evde kalıp "kitap" okuyacağım.
• "Dürüst" insanların sayısı her geçen gün azalıyor.
• "Markete" gideyim, sonra yanınıza uğrayacağım.

Yukarıda cümlelerde tırnak içine alınmış tüm kelimeler temel anlamında kullanılmıştır.

2- Temel anlamıyla kullanılan kelimeler yoruma açık değildir. Duyulduğunda ya da okunduğunda o kelime herkes tarafından aynı anlaşılıyorsa, temel anlamda kullanılmış demektir.

Örnek cümleler:

• Sınava çok az kaldı.
• Kısmetse akşama görüşürüz.
• Oturma odasındaki eşyaların yerini değiştirdik.
• Ablam kendisine yeni bir etek aldı.

Yukarıdaki cümlelerdeki tüm kelimeler de gerçek anlamında kullanılmıştır. Bu tür cümleler açıktır ve herkes tarafından ilk okunduğunda anlaşılır.

3- Gerçek anlam ve yan anlam arasındaki farklar:

Birçok kişi tarafından kelimenin gerçek ve yan anlamı sıklıkla karıştırılır. Yan anlam, kelimenin ikinci anlamı demektir. Ancak mecazi anlamda kullanılan sözcükler bu gruba girmez.

Örnek cümleler:

• Gözlerim her yerde seni aradı./ Gözler - Temel anlam.
• Çantanın tüm gözlerine tekrar tekrar baktım. / Gözler - Yan Anlam

Not: Yan anlamlar, gerçek anlamlardan esinlenerek oluşturulur.

• 2 saat boyunca hiç mola vermeden yürüdüğümüz için ayaklarım ağrıyor.
• Geçen hafta aldığımız sehpanın ayağı kırıldı.

İlk cümlede ayak kelimesi gerçek - temel, ikinci cümlede ise yan anlamıyla kullanılmıştır.

4- Temel anlam ve deyim anlam arasındaki farklar:

Günlük hayatta sıklıkla kullandığımız kalıplaşmış ifadelere deyim denir. Deyimdeki kelime ya da söz grupları gerçek anlamı dışında kullanılır.

Örnek Cümleler:

• Hasta olduğun için evde kalıp istirahat etmelisin.
• Herkes seninle evde kaldın diye dalga geçiyor.

İlk cümlede evde kalmak, dışarı çıkmamak anlamında kullanılmıştır. İkinci cümledeki söz grubu ise, evlenememek ve evlenmek için yaşı geçmek manasına gelir.

• Bugün kuzenimle birlikte üç saat boyunca yüzdük. (Yüzmek - Temel Anlam)
• Az daha sabret, yüzdün yüzdün kuyruğuna geldin. (Yüzmek - Deyim Anlam

5- Temel anlam ve mecazi anlam arasındaki farklar:

Bir kelimeni "mecazi" olarak nitelendirilmesi için gerçek anlamının tamamen dışında kullanılması gerekir.

Örnek cümleler:

• Bu çocuğu daha önce de görmüştüm.
• Çocuk çocuk hareketler yapıp insanın canını sıkma.

İlk cümlede "çocuk" kelimesi hem isim olarak hem de temel anlamda kullanılmıştır. İkincisinde de birinin hareketlerini niteleyen çocuk kelimesi sıfattır ve anlamı mecazidir.

• Masanın üstü kitaplarla dolu. - Dolu - Gerçek Anlam
• Başkasına dolup bana bağırma. - Dolup - Mecazi Anlam

Örnek

Uyanır uyanmaz perdeyi açıp pencereden dışa baktım.
“Perde” kelimesini duyduğumuzda aklımıza ilk olarak “pencerelerin önüne takılıp ışığın girmesini engellemeye yarayan örtü” gelir. Bu cümlede “perde” sözcüğü aklımıza ilk gelen bu anlamıyla kullanıldığından gerçek anlam taşımaktadır.

Karabaş, bir şeyin kokusunu aldı.
(koku: Nesnelerden yayılan zerrelerin burunda uyandırdığı duygu)

Kör adama kimse yardım etmedi.
(kör: Görme engeli)

Kitaplarını boş bir kutuya yerleştirdi.
(boş: İçinde, üstünde hiç kimse veya hiçbir şey bulunmayan)