Gerçek anlam:, mecaz anlam ve terim anlamı nedir

Gerçek anlam: Bir kelimenin aklımıza ilk gelen anlamıdır. Kelimelerin, sözlükte yer alan ilk anlamları gerçek anlamlarıdır. Kelimelerin gerçek anlamlarına sözlük anlamı da denir: "Bugün hava soğuk." cümlesindeki tüm kelimeler gerçek anlamındadır.

Örnekler;
Uyanır uyanmaz perdeyi açıp pencereden dışa baktım.
“Perde” kelimesini duyduğumuzda aklımıza ilk olarak “pencerelerin önüne takılıp ışığın girmesini engellemeye yarayan örtü” gelir. Bu cümlede “perde” sözcüğü aklımıza ilk gelen bu anlamıyla kullanıldığından gerçek anlam taşımaktadır.

Karabaş, bir şeyin kokusunu aldı. (koku: Nesnelerden yayılan zerrelerin burunda uyandırdığı duygu)
Kör adama kimse yardım etmedi. (kör: Görme engeli)
Kitaplarını boş bir kutuya yerleştirdi. (boş: İçinde, üstünde hiç kimse veya hiçbir şey bulunmayan)

Örnek Soru: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yer alan altı çizili sözcük sözlükteki ilk anlamıyla kullanılmıştır?
A) Oldukça durgun bir hâli vardı küçük çocuğun.
B) Donuk bir adam izlenimi uyandırdı bende.
C) Karanlıktaydık ama çam kokularını alıyorduk.
D) Damarlarımda bu iksirin alevleri dolaşıyor.
E) Adam babasının gölgesi altında yaşıyor.

CEVAP C: ‘’Sözlükteki ilk anlamıyla’’ ifadesi ile kast edilen gerçek anlamdır. A, B, D ve E seçeneklerinde yer alan altı çizili sözcükler mecaz anlamlı iken C seçeneğinde yer alan karanlıktaydık sözcüğü gerçek anlamda kullanılmıştır.

Mecaz anlam: Bir ilgi veya benzetme sonucu kelimenin gerçek anlamından
tamamen uzaklaşarak kazandığı anlamlarına mecaz denir. Mecaz anlamda kullanılan kelimeler, genellikle soyut anlam kazanır: "Bana neden soğuk davranıyorsun?" cümlesinde "soğuk" kelimesi mecaz anlamlıdır.

Örnekler;
Konsere gidemeyince biletlerimiz yandı.
“Yanmak” fiilini duyduğumuzda aklımıza ilk gelen anlam (yani gerçek anlam) “ateş almak, tutuşmaktır. Bu cümlede ise “biletlerimiz yandı” sözüyle “biletlerin alev aldığı” anlatılmamaktadır. Burada “yanmak” fiili gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak mecaz anlam kazanmış ve “geçerliliğini yitirmek” anlamında kullanılmıştır.

Ortalıkta savaş kokusu vardı. (koku: Belirti, işaret)
Olaylara karşı kör ve sağırdır. (kör: Duyarlılığını yitirmiş)
Boş sözlerle beni oyalamayın. (boş: Bir işe yaramayan)

Çıkmış Soru: "Özlem" sözcüğü aşağıdaki cümlelerin hangisinde "Bir kimseye ya da şeye karşı duyulan bir daha görmek ya da yeniden kavuşmak isteği" anlamı dışında kullanılmıştır? 1983-ÖYS
A) O şiirleri okuyunca yarına, yarınlara büyük bir özlem duydum.
B) Çocukluğumun o güzel günlerini özlemle hatırlarım.
C) Orada kaldığım günlerde yurduma duyduğum özlem büyüdükçe büyüdü.
D) Öğrencilik günlerinden özlemle söz etti.
E) Mahalle arkadaşlarının ağır şakalarına bile özlem duyuyordu.

CEVAP A: B, C, D ve E seçeneklerinde ‘’Özlem" sözcüğü "Bir kimseye ya da şeye karşı duyulan bir daha görmek ya da yeniden kavuşmak isteği" anlamında kullanılmıştır.

Terim anlamı: Bir kelimenin bilim, sanat, spor ya da meslek alanına özgü
kavramları karşılığında kazandığı anlama terim anlamı adı verilir: "Okul, öğrenci, öğretmen, karne" kelimeleri eğitim öğretimle ilgili terimlerdir.

Örnekler;
Matematik: Doğal sayılar, kare, polinom…
Tiyatro: Sahne, perde, kostüm…
Müzik: Nota, akor, sol anahtarı…
Coğrafya: Meridyen, ölçek, izohips, Dünya, boğaz…
Resim: Portre, palet, tuval…
Futbol: Taç, faul, gol…

Bir sözcüğün terim olup olmadığı kullanıldığı cümleye göre değişir.

• Camdan yansıyan ışık gözlerimi kamaştırdı. (Gerçek anlam)
• Sanatçımız, edebiyatımızın vazgeçilmez ışıklarından biridir. (Mecaz anlam)
• Bugünkü dersimizde ışık konusunu işleyeceğiz. (Terim anlam)
• Doğru haber veren gazeteler de var. (Gerçek anlam)
• İki noktadan tek doğru geçer. (Terim anlam)
• Olaya bir de şu açıdan bakalım. (Mecaz anlam)
• İkizkenar üçgenin taban açıları eşittir. (Terim anlam)

Bozulmak kelimesinin sözlükteki anlamlarını inceleyiniz. Kelimenin gerçek veya mecaz anlamlarını yanlarına yazınız.

• Bozmak işine konu olmak.
• (yiyecek için) Kokmak, yenilemeyecek duruma gelmek, ekşimek.
• İyi ve değerli niteliğini yitirmek.
• Bir şeye kızmak, içerlemek.
• Sağlığını yitirip zayıflamak.
• Dağılmak, bozguna uğramak.