Etken ve edilgen çatılı fiillere örnekler

1- Etken fiil (eylem): Öznesi gerçek ya da gizli özne olan fiil soylu yüklemler etken çatılıdır. Yani fiilin gösterdiği işi, öznenin kendisinin yaptığı fiillerdir.

Öznesi belli olan fiillerin çatı özelliğidir. İşi yapan gerçek ya da gizli öznedir.

Bu çatıya sahip olan fiiller “-l ve –n” ekini almazlar.

Etken fiiller, nesne-yüklem ilişkisi bakımından geçişli de geçişsiz de olabilir.

• Öğretmen konuşan öğrencileri uyardı. →Uyaran kim → Öğretmen (Gerçek Özne)→Etken Çatı
• Bu masalı dedemden dinlemiştim. →Dinleyen kim → Ben (Gizli Özne)→Etken Çatı
• Şiir okumayı eskiden beri severdin. →Seven kim → Sen (Gizli Özne)→Etken Çatı
• » Dalgalar öğlene doğru biraz yatıştı. →Yatışan ne → Dalgalar (Gerçek Özne)→Etken Çatı

2- Edilgen fiil (eylem): Öznesi sözde özne olan fiil soylu yüklemler etken çatılıdır. “-l” ya da”-n” ekini alan bazı fiillerde işi yapan kişi -yani özne- belirsiz olabilir bu tür cümlelerde işten etkilenen nesne öznenin yerine geçerek onun görevini yapar yani “sözde özne” olur.

Yüklemde bildirilen işi yapanın -yani öznenin- belli olmadığı fiillerdir.

Bu cümlelerde özne belli olmadığı için nesne öznenin yerine geçer, buna sözde özne denir.

Fiil kök ve gövdelerine “-l veya –n” eklerinin getirilmesiyle yapılır.

Edilgen fiiller “nesne-yüklem ilişkisine göre” her zaman geçişsizdir.

Başkası tarafından yapılma anlamı vardır. Bunun için edilgen fiilleri bulmanın kısa yolu, fiilin başına “ başkası tarafından” sözünü getirerek okumaktır. Uygun oluyorsa edilgendir.

• Güller budanmış. →Budayan kim → Belli değil →Budanan ne?→Asmalar(Sözde Özne)→Edilgen Çatı
• Yol onarılmış. →Onaran kim → Belli değil →Onarılan ne?→Yol(Sözde Özne)→Edilgen Çatı
• Bulaşıklar yıkandı. →Yıkayan kim → Belli değil →Yıkanan ne?→Bulaşıklar(Sözde Özne)→Edilgen Çatı
• Odunlar kesildi. →Kesen kim → Belli değil →Kesilen ne?→Odunlar(Sözde Özne)→Edilgen Çatı

Bazı edilgen cümlelerde sözde öznenin yanında gerçek özne de bulunur. Ancak bu cümlelerde gerçek özne, yani fiili asıl yapan, öge olarak özne durumunda değildir. “Tarafından” veya “etkisiyle” gibi kelimelerle birleşerek söz grupları oluşturur. Öge olarak da zarf tümleci durumundadırlar.

• Ders anlatıldı. (Edilgen)
• Ders, öğretmen tarafından anlatıldı. (Edilgen)
• Öğretmen dersi anlattı. (Etken)