Eşeysiz üreme çeşitleri ve özellikleri nelerdir

Eşeysiz üreme çeşitleri ve özellikleri nelerdir

Eşeysiz Üreme Nedir

Ata canlıdan gamet oluşturmaksızın mitoz bölünme yeni bireylerin oluşmasına eşeysiz üreme denir. Gamet oluşumu olmadığından döllenme de gerçekleşmez.

Eşeysiz Üreme Özellikleri

• Tek ata canlı vardır.
• Temelini mitoz bölünme oluşturur.
• Çeşitlilik sağlanmaz.
• Değişen çevre şartlarına dayanıksız bireyler oluşur.
• Kısa aralıklarla çok sayıda birey oluşur.

UYARI: Eşeysiz üreyen canlılarda kalıtsal çeşitlilik ancak mutasyon sonucunda gerçekleşebilir.

Eşeysiz Üreme Çeşitleri

1) Bölünerek Üreme

• Arke, bakteri, amip, paramesyum ve diğer tek hücreli canlıların çoğunda görülür.
• Ana bireyin belirli bir büyüklüğe ulaştıktan sonra bölünmesi ile gerçekleşir.
• Temelini mitoz bölünme oluşturur.
• Oluşan bireylerin genetik yapısı birbirleriyle ve ata canlıyla aynıdır (Mutasyon yoksa).

2) Tomurcuklanmayla Üreme

• Bira mayası, sünger, hidra, denizanası ve mercanlarda görülür.
• Ana canlı üzerinde mitoz ile oluşan çıkıntıların gelişerek yeni canlıları oluşturmasıdır.
• Oluşan bireyler ana canlıdan ayrılabileceği gibi bağlı kalıp koloni de oluşturabilir.
• Genetik çeşitlilik sağlanmaz.

UYARI: Hidra, denizanası ve süngerler eşeyli üreme de yapabilir.

3) Sporla Üreme

• Mantar, plazmodyum, suyosunu, karayosunu ve eğreltiotunda görülür.
• Sporlar bazı canlılarda mayoz, bazı canlılarda mitoz bölünme ile oluşturulur.
• Çiçeksiz bitkilerde diploit ana canlının vücudunda bulunan spor kesesinde mayoz ile çok sayıda spor oluşur. Kesenin patlamasıyla çevreye yayılan sporlar uygun ortamda gelişerek monoploit canlıları oluşturur.

UYARI: Sporlar, mayoz ile oluştuğunda sporla üremede çeşitlilik sağlanır.

UYARI: Çiçeksiz bitkilerdeki sporlar, gametler gibi monoploit (n) olduğu halde döllenme yeteneğine sahip değildir ve çevre koşullarına karşı dayanıklıdır.

UYARI: Bakterilerin oluşturduğu endosporlar, üremeyi değil olumsuz çevre koşullarından korunmayı sağlar.

4) Vejatatif Üreme

• Gelişmiş bitkilerde görülen rejenerasyona (yenilenmeye) dayalı üreme şeklidir.
• Bitkinin üremeyle ilgili olmayan bir organından (vejatatif organ) yeni bir bitkinin oluşmasıdır.
• Bitkinin, kullanılan organına göre çeşitlere (çelikle, yumruyla, sürünücü gövde ile) ayrılır.

UYARI: Vejatatif üreme sayesinde, ana bitkinin kalıtsal özellikleri korunduğu için ırkın devamlılığı sağlanır, daha kısa sürede yeni bir bitki elde edilir. Ayrıca tohum oluşturma yeteneğini kaybetmiş bitki türlerinin nesli devam eder.

a. Çelikle Üreme

Ana bitkiden koparılan yaprak ya da dal parçasına çelik, çeliğin gelişerek yeni bitkiyi oluşturmasına çelikle üreme denir. Çelik olarak seçilen parçalar genç dallardan alınır. Bunun nedeni, bu parçalarda mitoz bölünmenin hızlı olmasıdır. Örn: Kavak ve söğüt dallarından yeni bitki elde edilmesi.

b. Yumruyla Üreme

Besin depolamış toprak altı gövdesinden (yumru) yeni bitkinin gelişmesidir. Örn: Patates yumrusundan yeni patates gelişmesi.

c. Sürünücü Gövde ile Üreme

Toprak üstünde ya da altında sürünen gövde yapılarından kök oluşumu ile yeni bitkinin oluşmasıdır. Örn: Çilek bitkisinde üreme.

UYARI: Lale ve soğanda rizom adı verilen toprak altı gövdesinden yeni bitkiler oluşturulması da bir vejatatif üreme çeşididir. (Rizomla üreme)

UYARI: Vejatatif üremede ana bitki ile yeni bitkinin genetik yapıları tamamen aynıdır. Fakat fenotip farklılığı gözlenebilir (modifikasyon).

4) Rejenerasyon (Yenilenme) ile Üreme

• Organizmanın eksilen parçalarının onarılarak yeni canlının oluşturulmasıdır.
• Tüm çok hücreli canlılarda rejenerasyon yeteneği vardır. Fakat bu yetenek, canlının evrimsel gelişmişlik derecesi arttıkça azalır. Bu nedenle rejenerasyon basit yapılı canlılarda üremeyi, gelişmiş yapılı canlılarda onarımı sağlar.

Örnek: Denizyıldızından kopan parçaların kendini yenileyerek yeni denizyıldızlarını oluşturması (Üreme).

• Kertenkelenin kopan kuyruğunun yerine yeni bir kuyruğun oluşması (Onarım).

UYARI: İnsanda dil, deri, kemik iliği ve karaciğerin rejenerasyon yeteneği fazlayken; kalp, sinir ve gözde bu yetenek yok denecek kadar azdır.