Dünyanın katmanları nelerdir

Yarısı kesilmiş bir şeftaliyi incelediğinizde şeftalinin farklı katmanlardan oluştuğunu gözlemlersiniz. Şeftali dıştan içe doğru kabuk, yediğimiz sulu kısmı ve çekirdek olmak üzere üç katmandan oluşur. Dünya’mız da farklı özelliklere sahip katmanlardan oluşmaktadır. Dünya’mız hava küre, su küre, taş küre, ateş küre ve ağır küre olmak üzere beş katmandan oluşur. Bu katmanlardan hava küre, su küre ve taş küre gözlemlenebilen katmanlardır. Ateş küre ve ağır küre ise gözlemlenemeyen katmanlardır.

Dünyanın katmanları içten dışa doğru şu şekilde sıralanır.

• Çekirdek
• Manto
• Yerkabuğu
• Su küre
• Hava Küre

Dünya’mızın aşağıda verilen katman modelini inceleyiniz

Ateş küre, magma adı verilen sıcak ve akışkan bir maddeden oluşur. Yeryüzüne çıkan magmaya lav denir. Yukarıda verilen gazete haberinde okuduğunuz gibi magma, bazen yeryüzüne çıkabilir. Magmanın yeryüzüne çıktığı yerler yanardağ olarak adlandırılır. Yanardağdan çıkan magma bir süre sonra soğuyup katılaşır.

Ağır Küre Dünya’nın en iç kısmında bulunan katmandır. Çekirdek olarak da bilinir. Ağır küre, Dünya’nın en ağır ve en sıcak katmanıdır.

Çekirdek

Dünyanın katmanları arasında bulunan ağır küre yani çekirdek duyu organlarımızla gözlem yapamayacağımız bir katmandır. İç çekirdek ve dış çekirdek olmak üzere iki kısımdan oluşur. Çekirdek katmanının özellikleri aşağıdaki gibidir.

• En sıcak katmandır.
• İç ve dış çekirdek olmak üzere iki kısımdan oluşur. İç çekirdek en merkezde yer alır. İç çekirdeğin sıcaklığı daha fazladır.
• Yoğunluğu ve ağırlığı fazla olan bütün ağır elementler bu katmanda bulunur.
• Bu katman çok derinde olduğu için sınırlı bilgilere sahibiz.
• Sıcaklık 4500 derece civarındadır.

Çekirdek katmanının diğer isimleri

• Ağır küre
• Barisfer

Manto

Dünyanın katmanları içerisinde duyu organlarımızla gözlem yapamadığımız katmanlardan biri olan manto yer kabuğu ile çekirdek arasında kalan bir katmandır. Manto katmanın özelikleri aşağıdaki şekildedir.

• Yer kabuğunun altında yer alan katmandır.
• Yüksek sıcaklık nedeniyle erimiş kayalardan oluşur.
• Ateş Küre denilmesinin nedeni sıcaklığından dolayıdır. Yer kabuğuna göre sıcaklığı epey yüksektir.
• Bu katmanın içi çok sıcak olduğu için yüksek oranda erimiş demir, magnezyum ve kalsiyum bulunmaktadır.
• Bu katman bazen yeryüzüne çıkabilir. Yeryüzüne çıkan kısmına lav denir.

Manto katmanının diğer isimleri aşağıdaki şekildedir.

• Ateş küre
• Magma

Yerküre

• Üzerinde yaşadığımız katmandır.
• Gözlemlenebilen katmanlardan birisidir.
• Yerküre dağlar, ovalar, adalar, kıtalar, deniz ve okyanus tabalarından oluşmaktadır.
• Yer kabuğunun kalınlığı yüzey şekillerine göre değişmektedir. Dağların bulunduğu yerde kalın olurken, okyanus diplerinde incedir.

Yerkürenin diğer isimleri

• Yerkabuğu
• Taşküre
• Litosfer

Su Küre

• Dünyamızda rahatça gözlemlenebilen katmanlardan biridir.
• Dünya’nın yaklaşık %75’i sularla kaplıdır.
• Canlıların yaşamları için gerekli olan su ihtiyacını su katmanı karşılamaktadır. Hayvanların ve bitkilerle birlikte insanların kan dolaşımı, boşaltım ve sindirim sistemlerinin düzenli çalışmasını su sağlar.
• Su katmanı yer üstü ve yer altı sularından oluşur. Su katmanı içerisinde okyanus, deniz, göl, akarsu ve buzullar yer üstü suları bulunmaktadır.
• Yer altı suları göl ve akarsuların, yağmur ve kar sularının toprak tarafından emilmesiyle yer altında birikmesi sonucu oluşur.
• Dünyanın katmanları arasında yer alan su küresi tatlı ve tuzlu sulardan oluşmaktadır. Suların %97’si tuzlu su, %3’ü tatlı sudur.
• Su kürede su bir döngü içerisindedir. Suyun korunması doğa için çok önemlidir. Güneş ısısının yardımıyla su buharlaşır ve su, yağmur, kar, dolu gibi yağış biçimleriyle yeryüzüne iner. Yeryüzüne inen suyun bir kısmı yer üstü ve yeraltı sularına karışır.

Su kürenin diğer ismi

• Hidrosfer

Havaküre

• Hava küreye atmosfer adı da verilmektedir.
• Dünyanın etrafını saran karışık gaz kütlelerinden oluşur.
• Gözlemlenen katmanlardan biridir.
• Hava küre su küresini ve taş küreyi kuşatan bir yapıya sahiptir.
• Hava kürenin içerisinde canlıların yaşayabilmeleri için gerekli bütün gazlar bulunur. Ayrıca hava küre Dünya’yı zararlı ışınlardan da korur.
• Hava küre %78’i azot, %21’i oksijen gazından oluşur. Az da olsa hava içerisinde karbondioksit, su buharı ve başka gazlarda bulunmaktadır.
• Güneş’ten gelebilecek fazla ısıyı tutar ve Dünya’nın uygun sıcaklıkta olmasını sağlar.
• Hava kürede yağmur, rüzgar, kar gibi hava olayları hava katmanında meydana gelir.
• Canlıların ayakta kalması için gerekli olan oksijen hava kürenin yeryüzüne yakın kısımlarında bulunur.
• Yerden yüksekliğe çıkıldıkça sıcaklık ve oksijen miktarında azalma meydana gelir. Bundan dolayı hava kürenin üst kısımlarında yaşamak epey zordur.

Gözlenen dünya katmanları

Duyu organları ile gözlenen dünya katmanları aşağıda listelenmiştir.

1. Kara katmanı
2. Hava katmanı
3. Su katmanı

Gözlemlenemeyen dünya katmanları

1. Çekirdek
2. Manto