Doğu Akdeniz medeniyetleri

İlk Çağ’da Lübnan Dağları ile Doğu Akdeniz kıyılarında yaşayan Fenikeliler, denizaşırı ülkelerde ticaret kolonileri kurarak tarihte kolonicilik hareketini başlatan kavim oldular. Ticari faaliyetleri sırasında ülkeler arasında bağlantı kurarak Akdeniz çevresinde yaşayan toplumların kültürel etkileşim içine girmesini sağladılar. Bugünkü alfabe sistemlerinin temelini atarak okuma yazmayı kolaylaştırdılar. MÖ 2000’de Fenike ülkesinin güneyindeki Filistin’e yerleşen İbraniler, semavi bir din olan Yahudiliğe inandılar. Böylece tarihte tek tanrı inancını benimseyen ilk topluluk oldular.

Fenikeliler (MÖ. 1000 – MÖ. 520)

Sami asıllı Fenikeliler Suriye'nin Akdeniz kıyılarına ve Lübnan'a yerleştiler. Toprakları tarıma elverişli olmadığı için, denizciliği önem vermişler, Akdeniz ve Karadeniz'de koloniler kurmuşlardır. Bu kolonilerin en ünlüsü Kuzey Afrika'daki Kartaca şehriydi.

Fenikeliler kurdukları kolonilere sadece ticari amaçlarını gerçekleştirmek için gittiklerinden dolayı buraları yurt edinmemişlerdir. Bu nedenle kolonilerini kısa sürede kaybetmişlerdir.

Fenikeliler, Akdeniz'de geniş bir alanda birçok uygarlık ile ticaret ilişkileri kurmuş, Doğu ve Ön Asya uygarlıkları ile Akdeniz uygarlıkları arasında kültürel etkileşim yaşanmasını sağlamışlardır.

Fenikelilerin dünya uygarlığına en önemli katkıları günümüzde kullanılan Latin alfabesinin temelini oluşturan 22 harfli ilk alfabeyi bulmalarıdır. Bu alfabe sırasıyla İyonyalılar, Yunanlılar ve Latinler tarafından geliştirilmiştir. Fenike alfabesi, Latin alfabesinden başka Kiril, İbrani, Arap ve Yunan alfabelerinin de temelini oluşturmuştur.

İbraniler (MÖ.10. Yüzyıl – MS.70)

MÖ. 1500'lerde Filistin ve Lübnan dolaylarında yaşayan İbraniler Sami (Arap) ırkındandırlar. Hz. Musa zamanında birlik haline geldiler, devlet haline gelmeleri Hz. Davud zamanında oldu, bu dönemde Kudüs şehri kurularak başkent yapılmıştır. En güçlü dönemleri Hz. Süleyman zamanıdır.

Hz. Süleyman'dan sonra İbrani devleti İsrail ve Yahudi devleti olmak üzere ikiye ayrılmıştır. İsrail devletine Asurlular, Yahudi (yuda) devletine ise Babilliler son vermişlerdir.

Tek Tanrı inancı ilk defa İbranilerde görülmüştür. "Musevilik" denilen bu dinin sadece İbranilere gönderildiği kabul edilmiş, bu durum Museviliğin başka toplumlar arasında yayılmasını engellemiştir. Dünyanın çeşitli yerlerine dağılmalarına rağmen dini inançları etrafında oluşan milli tarihleri, Yahudilerin milli kimliklerini korumalarını sağlamıştır.

2. Dünya savaşı sonunda İngiltere ve Amerika'nın yardımıyla bugünkü Filistin'de İsrail devletini kurmuşlardır.

FENİKELİLER
M.Ö. 1000’li yıllarda Lübnan dağları ile Akdeniz sahilleri arasında yaşadılar. Bu coğrafyanın tarıma uygun olmaması nedeniyle ticarete yöneldiler.

• Şehir devletçikleri şeklinde yaşamış ve krallıklarla idare edilmişlerdir. Özellikle Afrika’nın batı sahillerine kurdukları koloniler ile Akdeniz ticaretine hakim olmuşlar, ticaret sayesinde Doğu ve Ön Asya uygarlıklarının kültürlerini Akdeniz Havzası’na taşımışlardır.
• Tarihe en önemli katkıları, Mısır’dan aldıkları hiyeroglifi geliştirerek, günümüz Latin Harfleri’nin temelini oluşturan ilk alfabeyi bulmalarıdır (22 harfli).
• Yalnız ticarete ağırlık veren Fenikeliler, askerliğe önem vermediler. Ticarette, İon ve Yunanlıları bir süre sonra karşılarında rakip olarak gördüler. Zamanla bu iki uygarlık karşısında tarih sahnesinden çekildiler.
• İon ve Yunanlıların gittikleri yerleri vatan saymaları, Fenikelilerin ise kâr (ticaret) anlayışı ile hareket etmeleri denizcilikte kalıcılığı belirleyen en önemli etken olmuştur.
• Fenikeliler cam ve fildişi sanatında oldukça ileri gitmişlerdir.
• M.Ö. 1200 yıllarında tarih sahnesinden çekildiler.
• En önemli koloni şehri Afrika’da Kartaca’dır.
• Çok tanrılı dine inanmışlardır.

İbraniler
M.Ö. 1500’lerde Sina Yarımadası ve Fırat Irmağı arasına yerleşen İbraniler, Sami ırkındandır. M.Ö. XIII. Yüzyıllarda Hz.Musa’nın dinini kabul ettiler. Bu İbranilere ‘Museviler’ denmiştir. En güçlü dönemlerini Hz. Davut Dönemi’nde (tahminen M.Ö. 1024-974) yaşadılar. İbraniler, M.Ö. 587 devletsiz kaldılar. Daha sonra da Romalıların bölgeyi ele geçirmesiyle bu topraklardan uzaklaştılar. 1948 yılında İsrail Devleti’ni kurarak 2000 yıllık devletsizliklerine son verdiler.

• Tarihin ilk tek tanrılı dini (Semavi Dini) Museviliği benimsediler.
• En önemli eserleri Süleyman Mabedi’dir.
• Yahudiler, Museviliği milliyetçilik anlayışı içinde İsrailoğullarına ait bir din, Allah’ı da Yehova anlayışı içinde kabul ettikleri için dinlerini başka toplumlara yayma ihtiyacı duymamışlardır.