Bir metnin hangi amaçla yazıldığını nasıl anlarsınız

Bir metnin hangi amaçla yazıldığını metnin ana konusuna bakarak anlarız. Metnin ana konusunu ise yazarın burada bize asıl anlatmak istediği şey ne? sorusunu kendimize sorarak buluruz. Bu almamızı istediği eğitici bir mesaj ya da ders içerebilir, dikkatimizi bir konuya çekmek istiyor olabilir veya sadece bir hikayeden bahsediyor olabilir ama genellikle metinden almamızı istediği bir fikir vardır. Metnin başlığı da bize bazen bu konuda fikir verebilir.

Metin Türleri / Pratik Bilgiler

• Bir metnin bir türü vardır. Yani hem deneme hem efsane türünde metin olmaz.
• Metnin türünü belirlerken konusuna, yazılma amacına ve dil anlatım özelliklerine bakmak gerekir.
• Metin gündelik ve sıradan konuları ele alıyorsa deneme, bilimsel konulardan bahsediyorsa makaledir.
• Metinde bir deneyden bahsediliyor, akademik dil kullanılıyor ve kanıtlama amacı güdülüyorsa metnin türü makaledir.
• Milli ve yaşanması mümkün kahramanlıklar ön plandaysa metin destan türündedir.
• Yaşanmış veya yaşanması mümkün olaylar sınırlı -yani daha az- kişi, yer, zaman ve olay örgüsü ile anlatılıyorsa hikaye; bunun çok daha geniş çerçevede ele alınanı ise romandır.
• Yazar geçmişte yaşadığı bir olayı anlatıyorsa anı, bunları günü gününe yazıyorsa eseri günlük türündedir.
• Tanınan bir kişinin hayatını başka bir kişi yazarsa buna biyografi, kişi kendi hayat hikayesini yazarsa otobiyografi denir.
• Tekerleme ile başlayıp mutlu sonla biten, olağanüstü olayların ders verme amacıyla anlatıldığı metin türü masaldır.
• Metin soru cevap şeklinde sürdürülüyorsa röportaj türündedir.
• Metinde bir kişiye veya düşünceye karşı çıkılıyorsa, onun eksik veya iyi yanları sıralanıyorsa eleştiri türündedir.
• Bu bilgiler ışığında bir metnin türünü bulmak oldukça kolaydır. Öncelikle metnin ne amaçla yazıldığına bakmak, daha sonra onun dil anlatım özellikleri üzerinde durmak ve konusunu belirlemek gerekir. Bu üç özellik, zaten metnin türünü anlamamızı sağlar. Bunlarla birlikte olay örgüsü var mı, düşünce yazısı mı yoksa olay yazısı mı, nesnel mi öznel mi gibi sorular sorarak eserin hangi metin türünde olduğu anlaşılabilir.