Basit, türemiş ve birleşik fiiller nedir

1- Basit Fiiller:

Yapım eki almamış olan eylemlere basit fiil denir. Kök halinde kullanılabilir ya da çekim eki alabilirler. Geçmiş, gelecek ve şimdiki zaman kipiyle çekimlenmiş fiiller de basit fiillerdir.

1.A. Geniş Zamanlı Basit Fiiller
1- Akşamları her zaman kitap okur.
2- Kışın bu köyde hep kar yağar.

1.B. Duyulan Geçmiş Zamanlı Basit Fiiller
1- Bizden önce eve gelmiş.
2- Annem gelip üstümü örtmüş.

1.C. Görülen Geçmiş Zamanlı Basit Fiiller
1- Eve geldiği gibi çıktı.
2- Yaklaşan doğum günü için hediye baktı.

1.D. Emir Kipli Basit Fiiller
1- Bir an önce oraya git.
2- Yarın bizimle pikniğe gel.

Bir cümle içerisinde birden fazla basit fiil bulunabilir.
Örnek: ''Açtı'' ağzını ''yumdu'' gözünü.

2- Türemiş Fiiller
Türemiş fiiller en az bir yapım eki almış eylemlerdir. İsimden ya da fiilden türeyebilir..

1.A. İsimden Türemiş Fiiller
İsimler yapım eki alarak cümlede fiil görevinde kullanılabilir.

Örnekler:
1- Bu şehir görmeyeli ne kadar da güzel-leşmiş.
2- Babam bir günde evin tüm duvarlarını boya-dı.

İsmin kökü yapım eki aldıktan sonra değişebilir ya da aynı kalabilir.
Örnekler:
1- Beş dakika sonra yağmur az-aldı. / Az- Kökü aynı kalmış- Yapım eki alarak fiil olmuş.
2- Yaz gelince sinekler çoğaldı. / Çok - Kökü değilmiş - İsimken yapım eki alarak fiil olmuş.

1.B. Fiilden Türemiş Fiiller
Yapım ekleriyle türetilen eylemlere fiilden türemiş fiiller denir.

Örnekler:
1- Cüzdanındaki son parayı çıkardı. / Çıkmak - Çıkarmak
2- Yılların özlemiyle birbirlerine sıkıca sarıldılar. / Sarmak - Sarılmak

Bir cümle içerisinde hem basit hem de fiilden türemiş fiil bulunabilir.
1- Ali için verdi veriştirdi. / Verdi- Basit / Veriştirdi - Türemiş fiil

3- Birleşik Fiiller
Birleşik fiiller yapılarına göre üçe ayrılır.

1.A. Yardımcı Eylemle Oluşturulan Birleşik Fiiller
Etmek, Olmak, Eylemek, gibi yardımcı eylemlerle kurulan fiillerdir.

Örnekler:
1- Allah rahmet eylesin.
2- Kardeşinin bu başarısı onu çok mutlu etti.
3- Dersi tekrar anlatması çok yardımcı oldu.
Yardımcı eylemle oluşturulan bazı birleşik fiiller birleşik yazılır.
Örnek: Bana aldığı bilekliği kaybettim. / Kayıp - Etmek

1.B. Deyim Haline Gelmiş Birleşik Fiiller
Bir isim ve fiilin gerçek anlamından farklı olarak kullanıldığı fiillere denir.

Örnekler:
1- Sınava girmeden önce ders notlarına 'göz attı'
2- Yaptığı son hareketle 'gözümden düştü.'

1.C Kurallı Birleşik Fiiller:
Kurallı birleşik fiiller kendi içerisinde dörde ayrılır.

1.A. Süreklilik Fiili
Devamlılık, süreklilik bildiren fiillerdir.

Örnekler:
1- Manzaranın güzelliğine ''bakakaldı.''
2- Yorulduğu için koltukta ''uyuyakalmış''

1.B. Tezlik Fiili
Çabukluk ya da kolaylık bildiren fiilerdir.

Örnekler:
1- Evden bir anda ''çıkıverdi.''
2- Çantanı ve bavulunu ''hazırlayıver.''

1.C. Yeterlilik Fiili
İhtimal ya da yeterlilik bildiren fiillerdir.

Örnekler:
1- Bu işin sonu kötü ''olabilir.''
2- Bana yardım ''edebilir'' misiniz?

1.D. Yaklaşma Fiili
Yaklaşma fiili -eyazmak - ayazmak ekleriyle oluşturulur. Cümleye ''neredeyse, az daha'' anlamı katar.
Örnek: Okulun merdivenlerinde düşeyazdım.