10. Sınıf Öğün Yayınları Edebiyat Ders Kitabı Sayfa 111-112 Cevapları

Metni Anlama ve Çözümleme

1. Okuduğunuz şiirden alınmış aşağıdaki dizelerde geçen altı çizili kelime ve kelime gruplarının anlamını metindeki bağlamından hareketle tahmin ediniz. Tahmininizi kaynaklardan yararlanarak kontrol ediniz.

Ben toprak oldum yoluna,
Sen aşırı gözetirsin,
Şu karşıma göğüs geren,
Taş bağırlı dağlar mısın?

yoluna toprak olmak: ölmek, ölümü göze almak, uğruna her zorluğu göze almak…
gözetmek: Uzak durmak, yüz vermemek, fark etmemek, karşı eylem
gözetirsin: karşı durmak, engel olmak,
taş bağırlı: acımasız, yol vermeyen, aşılması zor

2. Okuduğunuz şiirdeki mazmun, imge ve edebî sanatları belirleyerek bunların anlama katkısını değerlendiriniz.
Cevap: Edebi Sanatlar, İmgeler, Mazmunlar

İlk dörtlükte:

• Deli gönül ifadesinde kişileştirme
• Gönül çağlamak coşku yönüyle çağlayan sulara benzetilmiş, teşbih (benzetme)
• Aktın yine kanlı yaşım dizesinde mübalağa (abartma)

2. dörtlükte

• dert-çare arasında tezat sanatı

3. dörtlükte:

• Gözlerim kanlı yaşı ırmak olup çağlar mısın? dizelerinde mübalağa (abartma), teşbih (benzetme) sanatı vardır.

4. dörtlükte:

• “Şu karşıma göğüs geren/ Taş bağırlı dağlar mısın dizelerinde” “taş bağırlı” sözü hem dağların bağrı taştan olduğundan gerçek anlamlı hem de “acımasız” anlamı içerdiğinden mecaz anlamlı olup burada kinaye sanatı vardır.
• “Harami gibi yoluma/ Aykırı inen karlı dağlar”dizelerinde dağları haramiye benzeterek teşbih sanatı, ayrıca teşhis sanatı vardır.

5. dörtlükte:

• “Karlı dağların başında salkım salkım olan bulut / Saçın çözüp benim için yaşın yaşın ağlar mısın?” dizelerinde buluta insani özellik kazandırılarak teşhis (kişileştirme) sanatı yapılmıştır.

İMGELER:

• gönlün akarsular gibi çağlaması
• gözlerinden akan kanlı yaşın ırmak olup çağlaması
• yoluna toprak olmak
• taş bağırlı dağlar
• karlı dağın harami gibi yoluna engeller çıkarması
• Salkım salkım olan bulutun saçını çözüp yaşın yaşın ağlaması

3. Okuduğunuz şiirdeki iletileri bularak şiiri yorumlayınız.
Cevap: Allah’a kavuşmak isteği, Allah’a ulaşamamanın derin acısı.

4. Okuduğunuz şiirin temasını belirleyiniz.
Cevap: İlahi aşk, Allah’a kavuşamamanın verdiği derin acı.

5. Okuduğunuz şiirde ahengi sağlayan özellikleri/unsurları belirleyiniz.

İLAHİ

Taştın yine deli gönül
Sular gibi çağlar mısın
Aktın yine kanlı yaşım
Yollarımı bağlar mısınNidem elim ermez yâre
Bulunmaz derdime çare
Oldum ilimden avare
Beni bunda eğler misin

Yavı kıldım ben yoldaşı
Onulmaz bağrımın başı
Gözlerimin kanlı yaşı
Irmağ olup çağlar mısın

Ben toprak oldum yolunda
Sen aşırı gözetirsin
Şu karşıma göğüs geren
Taş bağırlı dağlar mısın

Harami gibi yoluma
Aykırı inen karlı dağ
Ben yârimden ayrı düştüm
Sen yolumu bağlar mısın

Karlı dağların başında
Salkım salkım olan bulut
Saçın çözüp benim içün
Yaşın yaşın ağlar mısın

Esridi Yunus’un canı
Yoldayım illerim kanı
Yunus düşte gördü seni
Sayru musun sağlar mısın (Yunus Emre)

ŞİİRİN İNCELEMESİ

Teması: İlahi aşk (Allah aşkı)

Nazım Birimi: Dörtlük
Nazım Biçimi: İlahi

AHENGİ SAĞLAYAN UNSURLAR (ölçü, kafiye ve redif, aliterasyon, asonans…)

Ölçü: 8’li hece ölçüsü
Kafiye ve Redifleri:

a—gönül
b—çağlar mısın
c—yaşım
b—bağlar mısın

“-r mısın” redif;”ağla” zengin kafiye

d—- yâre
d—- çare
d—- avare
b—- eğler misin

“are” zengin kafiye

e— yoldaşı
e—- başı
e—-yaşı
b—- çağlar mısın

“-ı” redif; “aş” tam kafiye

(Her dörtlüğün son dizesi kendi arasında kafiyeli olduğunu unutmayın)

Kafiye Örgüsü: abcb/dddb/eeeb düz kafiye biçiminde…

Edebi Sanatlar, İmgeler, Mazmunlar

İlk dörtlükte:

• Deli gönül ifadesinde kişileştirme
• Gönül çağlamak coşku yönüyle çağlayan sulara benzetilmiş, teşbih (benzetme)
• Aktın yine kanlı yaşım dizesinde mübalağa (abartma)

2. dörtlükte

• dert-çare arasında tezat sanatı

3. dörtlükte:

• Gözlerim kanlı yaşı ırmak olup çağlar mısın? dizelerinde mübalağa (abartma), teşbih (benzetme) sanatı vardır.

4. dörtlükte:

• “Şu karşıma göğüs geren/ Taş bağırlı dağlar mısın dizelerinde” “taş bağırlı” sözü hem dağların bağrı taştan olduğundan gerçek anlamlı hem de “acımasız” anlamı içerdiğinden mecaz anlamlı olup burada kinaye sanatı vardır.
• “Harami gibi yoluma/ Aykırı inen karlı dağlar”dizelerinde dağları haramiye benzeterek teşbih sanatı, ayrıca teşhis sanatı vardır.

5. dörtlükte:

“Karlı dağların başında salkım salkım olan bulut / Saçın çözüp benim için yaşın yaşın ağlar mısın?” dizelerinde buluta insani özellik kazandırılarak teşhis (kişileştirme) sanatı yapılmıştır.

İMGELER:

• gönlün akarsular gibi çağlaması
• gözlerinden akan kanlı yaşın ırmak olup çağlaması
• yoluna toprak olmak
• taş bağırlı dağlar
• karlı dağın harami gibi yoluna engeller çıkarması
• Salkım salkım olan bulutun saçını çözüp yaşın yaşın ağlaması

6. Okuduğunuz şiirin nazım biçimini ve nazım türünü tespit ediniz.
Cevap: Nazım Biçimi: İlahi.

7. Okuduğunuz şiirde söyleyici ile hitap edilen kişi/varlık arasındaki ilişkiyi belirleyiniz.
Cevap: Söyleyici Allah’a kavuşmak isteyen, ilahi aşk yolunda derin acılar çeken bir sufidir.

8. Okuduğunuz şiirde şiirin yazıldığı dönemin gerçekliğini yansıtan unsurları bularak şiirdeki millî, manevi ve evrensel değerler ile sosyal, siyasi, tarihî ve mitolojik öğeleri belirleyiniz.
Cevap: Şiirde Allah yolunda çile çekmek, kendini Allah yoluna adamak, Allah aşkıyla kendinden geçmek gibi değerler vardır.

9. Okuduğunuz şiirin, bağlı olduğu edebî dönemi, akımı, geleneği, topluluğu dikkate alarak şiirdeki edebiyat, sanat ve fikir anlayışlarının yansımalarını değerlendiriniz.
Cevap: Şiir İslamiyet etkisindeki dini-tasavvufi halk şiiri geleneğine bağlıdır. Şiirde tasavvuf anlayışının yansımaları vardır. Şair ilahi aşkını sade, yalın bir dille ifade etmiştir.

10. Okuduğunuz şiirde, şiirin yazıldığı dönemin gerçekliğini yansıtan unsurları bulup şiiri ve şairin biyografisini de dikkate alarak şair ile şiir arasındaki ilişkiyi değerlendiriniz.
Cevap: Şiirde dönemdeki din ve tasavvuf anlayışının izleri görülüyor. Tüm şiirlerinde Allah’a ulaşma çabasıyla duyduğu mutluluk, O’na kavuşma isteğinin coşkusu ve kavuşamamanın verdiği acıyı anlatan Yunus Emre’nin bu ilahisinde de benzer temalar vardır.

Ahmed Yesevî’nin Hikmet’i ile Yunus Emre’nin İlahi’sini aşağıdaki tabloda verilen ölçütlere göre karşılaştırınız.

1