10. Sınıf Edebiyat Ders Kitabı Sayfa 229-230-231-232-233 Cevapları Meb Yayınları

Metni Anlama ve Çözümleme

1. “Osmanlı altın madalyası yalnız siper savaşlarının değil, karakter ve irade çatışmalarının da sembolü idi.” cümlesinde altı çizili kelime grubunun anlamını metnin bağlamından hareketle belirleyiniz.
Cevap: Yani cephede savaşlar olurken aynı zamanda orduda da kişiler arasındaki mücadeleler ve kıskançlıkları da yenerek elde edildiği ifade ediliyor.

2. Bir Manevra adlı metin ile metnin konusu, amacı ve hedef kitlesi arasındaki ilişkiyi açıklayınız.
Cevap: Metnin konusu yazarın Atatürk’le yaşadığı bir olayı anlatmasıdır. Amacı Atatürk’le beraber yaşanmış bir olayın okuyucuya aktarılmasıdır, Hedef kitlesi Atatürk’le ilgili anıları öğrenmek isteyen okur kitlesidir.

3. Metinde yazara özgü dil ve anlatım özelliklerini belirleyiniz.
Cevap: Yazar metinde sade ve anlaşılır bir dil kullanmıştır. Metin anı türünde olduğu için geçmiş zamanlı fiiller kullanılmıştır. Farklı yapı özelliği taşıyan cümlelere yer verilmiştir. Tanık olduğu olayları diyaloglarla vermiştir.

4. Metinde millî, manevi ve evrensel değerler ile sosyal, siyasi ve tarihî ögeleri belirleyiniz.
Cevap: Metin Türk milletinin en büyük millî değeri olan Atatürk’ün çevresinde oluşturulmuştur. Metinde onun vatan sevgisinin ve alçak gönüllülüğünün yansımaları vardır. Yine metinden hareketle Ankara’nın o dönem henüz küçük bir kasaba görünümünde olduğunu anlayabiliyoruz. Atatürk’ün savaş sonrasında üniforma giymemesi de siyasi bir öge olabilir.

5. Metindeki açık ve örtük iletileri belirleyiniz.

Açık iletiler:

• Atatürk, devlet başkanı olduktan sonra askeri üniforma giymeyi tercih etmemiştir.
• Atatürk’ün 1.Dünya Savaşı’na katılımı engellenmek istenmiştir.
• Atatürk iyi yapılan işleri överdi.

Örtük iletiler:

• Atatürk alçak gönüllü bir insandır.
• Atatürk başkasına iş yaptırmayı sevmezdi.
• İlk zamanlar Ankara küçük ve bakımsız bir yerdi.

6. Metinle yazarın hayatı ve edebî kişiliği arasındaki ilişkiyi değerlendiriniz.
Cevap: Metnin yazarı Atatürk’ün yakın arkadaşı ve Cumhuriyet Dönemi’nin en önemli anı ve gezi yazarlarından biridir. Bu nedenle Atatürk’le ilgili pek çok anısı olmuş ve bunları kitap haline getirmiştir. Bu durum metinde de görülmektedir.

7. Metindeki olaylar, bilgiler, düşünceler arasındaki tutarlılığı ve konu akışındaki uyumu değerlendiriniz.
Cevap: Metin öğretici bir tür olan anıdır. Bundan dolayı da olaylar, bilgiler ve düşünceler arasında bir uyum olmalıdır. Bunu sağlayacak olan da anı yazarıdır. Anı yazarı herkesin gözü önünde olan birisi olduğu için anlattıkları arasındaki tutarlılığa azami derecede dikkat etmiştir.

8. Anı türünün ortaya çıkmasında sözlü ve yazılı kültürün, toplumsal değişim ve etkileşimlerin, yayın organlarının ve teknolojinin etkisini belirtiniz.
Cevap: Anı türünün ortaya çıkışında insandaki anlatma ihtiyacı etkilidir. Bu anlatma ihtiyacını kimisi bir kurgu içinde yapar, kimisi de bizzat yaşananları anlatır. Anı türünde de yaşananlar ve tanıklıklar anlatılır. Anı türü yazılı bir şekilde ortaya çıkmadan da insanlar birbirlerine yaşadıklarını sözlü bir şekilde anlatmıştır. Bu anlatılanların yazıya aktarılması düşüncesiyle de bu türün ilk adımları atılmıştır. Tanzimat’la birlikte Türk toplumu ve edebiyatı yüzünü Batı’ya dönmüş ve anı türünün Batılı anlamda örnekler verilmeye başlanmıştır.

9. 9. sınıfta işlediğiniz günlük türünün özelliklerinden hareketle günlük ve anı türlerinin benzer ve farklı yönlerini belirtiniz.

– İkisi de bir insanın bizzat yaşadıklarıyla oluşturulur.
– Günlükte anlatılanlar günü gününe ve tarih atılarak sıcağı sıcağına oluşturulan notlardan oluşur. Anı türünde ise olaylar, üzerinden zaman geçtikten sonra hatırda kaldığı kadarıyla anlatılır.

– Günlükler daha içe dönük olduğu için anıya göre daha özneldir.

10. Bir Manevra adlı metni Memurluk Yaşamı adlı metinle aşağıdaki tabloda verilen özelliklere göre karşılaştırınız.

Etkinlik

a. Bir Manevra adlı metinde kullanılan anlatım biçim ve teknikleriyle düşünceyi geliştirme yollarını belirleyiniz.
Cevap: Metinde ağırlıklı olarak öyküleyici anlatım kullanılmıştır. Bilgiler verilirken yer yer açıklayıcı anlatımdan yararlanılmıştır.

b. Kullanılan anlatım biçim ve teknikleriyle düşünceyi geliştirme yollarının metindeki işlevlerini değerlendiriniz.

– “Arkadaşlarından ve emri altındaki kimselerden bizzat kendi verdiği şerefleri bile kıskanmazdı.

“— Muvaffak komutanım!”, “— Muvaffak bakanım!” sözlerini ağzından sık sık duyardık.” Burada Atatürk’ün insanları kıskanmayıp onları takdir etmesi, örneklendirme yoluyla somutlaştırılmış.

– “Siperlere girip çıkıyor, soruyor, meraklanıyor, anlatıyordu.” Burada sayıp dökmeye yer verilmiştir.

1-7. soruları yukarıda verilen yapılandırılmış griddeki cümle çeşitlerine göre cevaplayınız.

1. “Dairenin en protokol düşkünü, en nazik ve görgülü kâtiplerinden biriydi.” cümlesi yukarıdaki kutucuklarda belirtilen cümle çeşitlerinden hangilerini örneklemektedir? Kutucuk numaralarını aşağıda belirtilen yerlere yazınız.

Yükleminin Yerine Göre: Kurallı
Yükleminin Türüne Göre: İsim
Anlamına Göre: Olumlu
Yapısına Göre: Basit

2. “Başka bir daireye yerleşmek isteyen arkadaşlardan birine ancak on kuruşluk bir aylık bulunabilmişti” cümlesi yukarıdaki kutucuklarda belirtilen cümle çeşitlerinden hangilerini örneklemektedir? Kutucuk numaralarını aşağıda belirtilen yerlere yazınız.

Yükleminin Yerine Göre: Kurallı
Yükleminin Türüne Göre: Fiil
Anlamına Göre: Olumlu
Yapısına Göre: Birleşik

3. “Kâtipler dairede eskidikçe masaların yerleri değişir, bir adım daha yukarı doğru, müdür yönünde ilerlerdi.” cümlesi yukarıdaki kutucuklarda belirtilen cümle çeşitlerinden hangilerini örneklemektedir? Kutucuk numaralarını aşağıda belirtilen yerlere yazınız.

Yükleminin Yerine Göre: Kurallı
Yükleminin Türüne Göre: Fiil
Anlamına Göre: Olumlu
Yapısına Göre: Sıralı

4. “Rahmetli Muallim Naci için yazdıklarını okudunuz mu?” cümlesi yukarıdaki kutucuklarda belirtilen cümle çeşitlerinden hangilerini örneklemektedir? Kutucuk numaralarını aşağıda belirtilen yerlere yazınız.

Yükleminin Yerine Göre: Kurallı
Yükleminin Türüne Göre: Fiil
Anlamına Göre: Soru
Yapısına Göre: Birleşik

5. “Küçük bir kıta komutanına durumu izah ettirmiş ve ne karar vermiş olduğunu anlamak istemişti.” cümlesi yukarıdaki kutucuklarda belirtilen cümle çeşitlerinden hangilerini örneklemektedir? Kutucuk numaralarını aşağıda belirtilen yerlere yazınız.

Yükleminin Yerine Göre: Kurallı
Yükleminin Türüne Göre: Fiil
Anlamına Göre: Olumlu
Yapısına Göre: Bağlı

6. “Arkadaşlarından ve emri altındaki kimselerden bizzat kendi verdiği şerefleri bile kıskanmazdı” cümlesi yukarıdaki kutucuklarda belirtilen cümle çeşitlerinden hangilerini örneklemektedir? Kutucuk numaralarını aşağıda belirtilen yerlere yazınız.

Yükleminin Yerine Göre: Kurallı
Yükleminin Türüne Göre: Fiil
Anlamına Göre: Olumsuz
Yapısına Göre: Birleşik

7. Yukarıdaki sorularda bulduğunuz cümle çeşitlerinin metindeki işlevlerini belirleyiniz.
Cevap: Bu cümlelerin hepsi bir araya gelerek metnin iletisini ortaya çıkarmıştır.

8. Aşağıdaki parçada noktalama işaretlerinin kullanım amaçlarını belirleyiniz.

Ankara’nın toz kasırgaları içinde nefes kesilen ilk yıllarda idi. Rahmetli Doktor Fikret anlatırdı. Viya- na’da röntgenli bir hekim muayenesinden geçmiş. Profesör sormuş:
— Fırıncı mısınız?
(…)
Bu kıta komutanı manevra sonunda takdir kazananlardan biri idi. Atatürk başkalarına bile:
— Ne mükemmel hareket etmiştir, diye genç komutanı övüyordu.

* Ankara’nın toz kasırgaları içinde nefes kesilen ilk yıllarda idi.

• Kesme işareti, özel ada gelen tamlayan ekini ayırmak için kullanılmış.
• Nokta, anlamca tamamlanmış cümlenin sonuna konmuş.

* Rahmetli Doktor Fikret anlatırdı.

• Nokta, anlamca tamamlanmış cümlenin sonuna konmuş.

* Viyana’da röntgenli bir hekim muayenesinden geçmiş. Profesör sormuş:

• Kesme işareti, özel ada gelen bulunma durumu ekini ayırmak için kullanılmış.
• Nokta, anlamca tamamlanmış cümlenin sonuna konmuş.
• İki nokta: Edebî eserlerde konuşma bölümünden önceki ifadenin sonuna konmuş.

* — Fırıncı mısınız?
(…)

• Uzun çizgi, yazıda satır başına alınan konuşmayı göstermek için kullanılmış.
• Soru işareti, soru eki içeren cümlenin sonuna konmuş.
• Üç nokta, karşılıklı konuşmada, yeterli olmayan, eksik bırakılan cevap için kullanılmış.

* Bu kıta komutanı manevra sonunda takdir kazananlardan biri idi. Atatürk başkalarına bile:

• Nokta, anlamca tamamlanmış cümlenin sonuna konmuş.
• İki nokta: Edebî eserlerde konuşma bölümünden önceki ifadenin sonuna konmuş.

* — Ne mükemmel hareket etmiştir, diye genç komutanı övüyordu.

• Uzun çizgi, yazıda satır başına alınan konuşmayı göstermek için kullanılmış.
• Virgül, tırnak içinde olmayan alıntı cümleden sonra konmuş.
• Nokta, anlamca tamamlanmış cümlenin sonuna konmuş.

9. Aşağıdaki parçada günümüz yazım kurallarına uymayan kullanımları tespit ederek bu durumun nedenini belirtiniz.

Hoca Efendi kendi çalımıyla içeri girdi. Sanırım gözleri de pek iyi görmüyordu. Kendisine büyük saygıyla yer gösterildi. O, böyle saygılı gösterilere alışkın ve bütün bunlar kendisi için pek doğalmış gibisine baş köşeye kuruldu. Ona “Hazret” diye söz söylenebiliyordu.
Hazret söze başladı. Tahir Bey, bu hoca efendinin bağlı bulunduğu dünya ile bizlerin temsilcisi olduğumuz dünya arasındaki ayrılığı ve uçurumu iyice bilirdi. Hoca Hayret Efendi Hazretleri kendisinin kırk sandık dolusu kitabından söz açtıkça bu sözlerin bizim üzerimizde yapacağı etkiyi düşünerek gülümsüyordu. Bir aralık İsmail Safa bir muziplik etti: “— Hazret, dedi, şu Hüseyin Cahit üzerine ne buyurursunuz? Rahmetli Muallim Naci için yazdıklarını okudunuz mu?”
Hayret Hoca birdenbire köpürdü. Beni kişi olarak tanımıyordu. Karşısında oturduğumu da aklına getiremezdi:
— Bilgisizlik, iki türlü olur derler. Birisi basit bilgisizlik, öteki katmerli bilmezlik. Basit bilmezlik, açık. Katmerli bilmezlik, bilmediğini de bilmemektir. Ama ben bunlara üçüncü bir cahillik daha ekliyeceğim: üç katlı bilmezlik. Bu da bilmemek, bilmediğini bilmemek, üstelik hiç kimseyi de hiç bir şey bilmez sanmaktır. İşte bu sözünü ettiğiniz herif bu cins cahillerden!..
İsmail Safa makaraları salıverdi. Zavallı Menemenlizade sıkıntısından yerinde duramamağa başladı. Ama benim yüzümdeki gülümsemeyi görünce rahatlaştı. Hoca Efendi’ye gene teşekkür borçluyum ki daha fazla bir şey söylemedi.

– Duramamağa: Duramamaya. -ma / -me ile biten mastarlardan sonra -a / -e, -ı / -i eklerinden biri geldiğinde araya y koruyucu ünsüzü girer: çalışma-y-a, darılma-y-ı, kalaylama-y-a gibi.

– Baş köşe: Başköşe. Baş sözüyle oluşturulan sıfat tamlamaları bitişik yazılır.

Etkinlik

Türün özelliklerine uygun bir anı yazınız.

Yazma çalışmanızda aşağıdaki yönergeyi takip ediniz.

* Yazacağınız metni planlayınız.
* Metni türe özgü yapı özelliklerine uygun yazınız.
• Metni birimlere, paragrafla a, bölümlere ayırınız.
• Metne uygun bir başlık belirleyiniz.
* Metni türe özgü dil ve anlatım özelliklerine uygun yazınız.
• Metinde anlatım teknikleri, anlatım biçimleri ve düşünceyi geliştirme yollarından uygun olanları kullanınız.
* Metinde iyi bir anlatımda bulunması gereken özelliklere (açıklık, akıcılık, duruluk ve yalınlık) dikkat ediniz.
* Metinde farklı cümle türlerini kullanınız.
* Yazdığınız metni gözden geçiriniz.
* Yazdığınız metni başkalarıyla paylaşınız.

Örnek bir anı yaz, bu anı çok uzun bir anı olması, 16 yaşındaki bir çocuğa uygun olsun.

“KAYBOLAN ANAHTAR VE BULUNAN ARKADAŞLIK“

Planlama: Bu anı, 16 yaşında bir gencin, anahtarını kaybettiği bir gün yaşadığı maceraları ve yeni bir arkadaşlık kurmasını konu alacak. Yazı, genç bir çocuğun perspektifinden yazılacak ve okuyucuya gençliğin heves ve heyecanını hissettirecek.

Bir gün, okuldan eve yorgun argın dönerken, cebimdeki ev anahtarının kaybolduğunu fark ettim. O an hissettiğim panikle, adımlarımı hızlandırarak okul yolunu geri takip etmeye başladım. Gözlerim yerde, umutsuzca anahtarımı ararken, birden karşıma çıkan bir yabancı, elinde parlayan anahtarımı sallayarak gülümsedi.

Yabancı, aynı yaşımda, adı Emre olan bir öğrenciydi. Anahtarımı okulun bahçesinde bulmuş. Ona minnettarlıkla teşekkür ederken, konuşmaya başladık. Ortak ilgi alanlarımız olduğunu keşfettik; futbol, video oyunları ve bilim kurgu filmleri. Emre ile hızla kaynaştık. O gün evime dönerken, sadece anahtarımı değil, aynı zamanda yeni bir arkadaş da kazanmıştım.

Olayın ardından, Emre ile sık sık buluşmaya başladık. Okul sonrası maçlar, hafta sonu sinema seansları derken, zaman nasıl geçtiğini anlamadık. Bu olay, bana kaybedilen bir şeyin bazen beklenmedik kazanımlar getirebileceğini öğretti.

Etkinlik

a. Başınızdan geçen, sizi etkileyen bir olayı anı türünün özelliklerine uygun biçimde anlatınız.

16 yaşımın doğum günü sabahı, okula gitmek için erkenden kalktım. O gün, doğum günümü unuttuğumu düşünerek biraz üzgün hissediyordum. Okulda arkadaşlarımın benimle normal davrandığını gördüğümde, bu düşüncem daha da güçlendi. Teneffüste ise sınıfta olup bitenler her şeyi değiştirdi.

Arkadaşlarım, öğretmenimizle birlikte bana sürpriz bir doğum günü partisi hazırlamıştı. Sınıfa girdiğimde her yer süslenmişti ve masanın üzerinde büyük bir pasta vardı. O an yaşadığım şaşkınlık ve mutluluk tarif edilemezdi. Arkadaşlarımın ve öğretmenimin bu düşünceli hareketi, bana ne kadar değer verildiğini hissettirdi. Pastayı üflerken, yanımda olan insanların önemini ve değerini bir kez daha anladım.

Bu sürpriz, benim için sadece unutulmaz bir doğum günü değil, aynı zamanda dostluk ve sevginin değerini anlamamı sağlayan bir deneyimdi. O günden sonra, hayatımdaki küçük mutlulukları ve etrafımdaki insanları daha çok takdir etmeye başladım.

b. Arkadaşlarınızın anlattıklarını aşağıdaki yönergeye uyarak eleştirel bakışla dinleyiniz.

* Dinleme amacınızı belirleyiniz.
* Amaca uygun dinleme teknikleri kullanınız.
* Konuşmanın konusunu ve ana düşüncesini tespit ediniz.
* Konu akışını takip ediniz.
* Dinlediklerinizi özetleyiniz.
* Konuşmadaki açık ve örtük iletileri belirleyiniz.
* Dinlediklerinizi ön bilgilerinizle karşılaştırınız.
* Konuşmanın tutarlılığını sorgulayınız.
* Konuşmada öne sürülen düşüncelerin dayanaklarının geçerliliğini sorgulayınız.

c. Dinlediklerinize yönelik sorular sorunuz.
Cevap: Sınıfta arkadaşlarınızın anlattıklarına göre sorular sormalısınız.