10. Sınıf Edebiyat Ders Kitabı Sayfa 138 Cevapları Meb Yayınları

Metni Anlama ve Çözümleme

1. O yaşlı adam söyledi: “Ey Artuhî! Ben Hızır Peygamberim. Tanrı emriyle geldim, sana derman oldum. Tanrı şifa verdi. Şimdi benim silâhımı Melik Dânişmend’e ulaştırman gerektir ve bu duayı ona veresin ki bizden yadigâr olsun.” dedi. Bu parçada geçen altı çizili kelimenin anlamını metindeki bağlamından hareketle tahmin ediniz. Tahmininizin doğruluğunu kaynaklardan yararlanarak kontrol ediniz.
Cevap: Yadigâr kelimesinin anlamını bir kimseyi hatırlatıcı anı, hatıra olarak tahmin ettim. TDK sözlükte de hatıra anlamında olduğunu gördüm.

2. Dânişmend Gazi Destanı adlı metnin tema ve konusunu belirleyiniz.
Cevap: Metnin teması kahramanlık, konusu ise Melik Danişment Gazi’nin Anadolu’nun Türkleşmesi ve Müslümanlaşması için yapılan mücadelelerdir.

3. Metnin olay örgüsünü belirleyiniz.

Metnin olay örgüsünü şu şekilde belirleyebiliriz:

• Melik Danişment’in yöneticilik izni alıp fetihlere başlaması.
• Melik Danişment’in Orta Anadolu’da fetihler yapıp Sivas’ı imar ettirmesi
• Artuhi’nin Müslüman olması
• Türk ordusuyla Şattat’ın ordusunun Turhal’a yakın bir yerde savaşması
• Süleyman bin Numan’ın ruhban kılığına girip Danişment’ aramaya çıkması
• Artuhi’nin bir kolunu kaybetmesi ve Tanrı’ya yakarması
• Hızır’ın gelip Artuhi’yi iyileştirmesi ve ona bir dua öğretmesi
• Süleyman’ın Melik Danişment Gazi’nin yanına gelmesi
• Süleyman’ın oradan ayrılıp orduyu getirmesi
• Melik Danişment’in Allah’a dua edip yalvarması
• Melik Danişment’in savaşı kazanması
• Yolda Süleyman’ın esir edilip Artuhi’nin onu kurtarması
• Melik Danişment’in şehit olması
• Fethedilen yerlerin kaybedilip daha sonra Süleyman Şah ile Dânişmend Gazi’nin oğlu Melik Gazi Bey’in kaybedilen yerleri geri almaları.

4. Metindeki çatışmaları belirleyiniz.
Cevap: Metinde Müslüman-kâfir, Türk-Bizans çatışması vardır.

5. Metindeki millî, manevi ve evrensel değerler ile sosyal, siyasi, tarihî ve mitolojik ögeleri belirleyiniz.
Cevap: Danişment Gazi ve diğer beyler Türklük ve Müslümanlık için mücadele etmektedir. Bu eserdeki milli değerdir. Metindeki Hızır peygamber, Allah’a münacatta bulunmak, rüyada Hazreti Muhammet’i görmek gibi durumlar dinî unsurlardır. Anadolu’daki çok dinli çatışma ortamı da metindeki sosyal, siyasi ve tarihî öge olarak yer almaktadır.

6. Metinde kahramanların ruh hâli ile zaman ve mekân arasındaki ilişkiyi, olayların gelişiminde zaman ve mekânın işlevini belirleyiniz.
Cevap: Metindeki kahramanlar İslam inancına gönül vermiş, hayatlarını dinin yayılması için harcamış kişilerdir. Bundan dolayı da Allah ile aralarında güçlü bir bağ vardır. Amaçları Türklerin Anadolu’ya henüz yeni geldikleri kabul edilebilecek bir dönemde Türkleştirmek ve Müslümanlaştırmaktır.

7. Metinde anlatıcı ve bakış açısı ile bunların işlevini belirleyiniz.
Cevap: Metinde 3. kişili anlatım ve ilahi bakış açısı vardır. İlahi bakış açısı ile olayların öncesi ve sonrasıyla ilgili bilgi sahibi oluyoruz.

1. Etkinlik

a. Dânişmend Gazi Destanı adlı metindeki kişileri belirleyiniz.
Cevap: Süleyman bin Numan, Danişment Gazi, Sultan Turasan, Eyyüb bin Yunus, Artuhi, Amasya Beyi Şattat, Efrumiyye, Hızır Peygamber, Mihriyanos, İstifanos, Canik Sultanı Manul, Tuğrul Bey, Süleyman Şah.

b. Bu kişilerin özelliklerini belirleyiniz.

Bu kişilerin özelliklerini kısaca şu şekilde belirleyebiliriz:

• Süleyman bin Numan, Danişment Gazi, Sultan Turasan, Eyyüb bin Yunus Türk beyleridir, amaçları İslam’ı yaymaktır.
• Şattat Amasya Beyi’dir, Efrumiyye onun kızıdır; bu kişiler Bizanslı Hristiyanlardır. Artuhi Efrumiyye’ye aşıktır.
• Hızır peygamber Artuhi’nin yaralarını iyileştirir.
• Mihriyanos ve İstifanos Bizans’ın Sinop ve Samsun beyleridir. Danişment Gazi’yi mağlup etmek isterler.
• Canik Sultanı Manul Melik Danişment’i okla şehit etmiştir.
• Tuğrul Bey Selçuklu hükümdarıdır ve Süleyman Şah’ı kaybedilen toprakları almak için Anadolu’ya gönderir.

c. Kişileri tip ya da karakter özellikleriyle açıklayan bir tablo hazırlayınız.
Cevap: Danişment Gazi dini ve ülkesi savaşan bir kahramandır ve tiptir. Diğer Kahraman tipleriyle ilgili özellikleri üzerinde toplar ve toplumsal bir boyutu vardır. Diğer kişiler ise herhangi bir sınıfı, insan tipini temsil etmezler; eserde yalnızca kendileri olarak vardır ve karakterdirler.

2. Etkinlik

“Biz geldük bu yana, Melik askerine ki Sivas kalasın imâret iderlerdi. Melik seyrâna binüp gitmiş idi. Çeri mukaddemi Süleymân bin Numân ve Eyyûb bin Yûnus idi. Melik içün katı teşvîşe düşdiler. Derhâl Sü- leymân kendüyi ruhbân şeklinde düzdi. Melik’i isteyü revâne oldı. Dükiyye yani Tokat kalasına irdi. Gördi kim Rûmîler birbirine söyleşürler kim: “Melik Dânişmend Artuhı oldugı yazıya gelmiş, Artuhı’yı zebûn kılup elinde müsülmân olmış. Ol ikisi Turas kasrında ribâta girmişler. Çıkup âlemi harâba virüp girü ribâta ge- lürler” diyüp söyleşürler. Çün Süleymân bu haberi bildi, revâne olup Melik’i isteyü yola girdi”

a. Dânişmend-nâme’den alınan yukarıdaki bölümden hareketle eserin dil ve anlatım özelliklerini belirleyiniz.
Cevap: Danişmentname 12.yüzyılda oluşmaya başlayıp 13.yüzyılda yazıya geçirilmiştir. Yukarıdaki metinde de görüldüğü gibi eski Anadolu Türkçesiyle oluşturulmuştur. İslam etkisiyle yer yer Arapça ve Farsça sözcükler kullanılmıştır. Metinde düzyazı ve şiir iç içedir.

b. Belirlediğiniz özelliklerden hareketle dönemin dil özellikleri hakkında çıkarımlarda bulununuz.
Cevap: Metinde eski Anadolu Türkçesi kullanılmıştır. “Geldük, iderlerdi, binüp” gibi günümüzdeki söylenişleriyle bazı farklılıklar taşıyan ama yine de günümüz için bile kısmen anlaşılabilen bir dildir bu. Yine metinde “imaret, mukaddemi, teşviş” gibi yabancı dillerden özellikle Arapça-Farsça kökenli sözcüklere yer verilmiştir.