1. Basit cümle: Tek bir yargı bildiren cümlelere basit cümle denir. Basit cümleler tek yargı bildirdiğinden tek yüklemden oluşur.
Örnek: Sabaha kadar pencerenin kenarında bekledi.
2. Birleşik cümle: Tek bir yüklemi ve bu yükleme bağlı en az bir yan cümleciği bulunan cümlelere birleşik cümle denir. Cümlenin temel yargısı dışında bir veya birkaç yargısı daha bulunur. Bazen fiilimsi, alıntı cümle, “ki” bağlacı ve şart eki bu yargıyı oluşturabilir.
Örnek: Eee, gülü seven dikenine katlanır.
3. Sıralı cümle: Basit ya da birleşik yapılı birden fazla cümlenin birbirine virgül (,) veya noktalı virgülle (;) bağlanması sonucu oluşturulan cümlelere sıralı cümle denir. Sıralı cümlelerin en az iki yüklemi vardır. Ortak ögesi olan sıralı cümlelere bağlı sıralı, ortak ögesi olmayan sıralı cümlelere bağımsız sıralı cümle denir.
Örnek: Durdu, düşündü ve yeniden hareket etti.
4. Bağlı cümle: Aralarında anlam ilgisi bulunan basit veya birleşik cümlelerin bağlaçlarla birbirine bağlanmasıyla oluşan cümlelere bağlı cümle denir. Bağlı cümlenin birden çok yüklemi vardır.
Örnek: Sabahtan beri burada bekliyorum ama kimse henüz gelmedi.
1. Aşağıdaki cümlelerde kaç tane yargı bulunduğunu tespit ediniz.
- Yalnız dökülen gözyaşları acıdır.
- Bana acırsın bilirim…
- Kadın döndüğünde Dilber’i bıraktığı yerde bularak ikisi birden yürümeye başladılar.
- Yaşmağını yap.
2. Aşağıda verilen cümleleri yapı bakımından inceleyiniz.
- Kadın kapıdan çıkıp da yalnız başına kalınca ayağa kalktı.
- Pencere yanına doğru gidip biraz düşündü.
- Memleketinde geçen bir şey mi hatırına geldi?
- Senin gönlün pek yumuşaktır.
- Kalk, bohçanı topla. Senin bu evde kısmetin bu kadarmış.
- Sabah olmadan bu evden çıkacağız, efendilerin emri böyle, sözünü tekrar ediyordu.
- Dilber’in gözlerinde üzüntü gözyaşlarından eser görünmüyordu.
- Toprağın üzerine kapandığı zaman beş yaşındaki çocuklara özgü bir şiddetle hıçkıra hıçkıra ağlıyordu.
- Ağlamasının sesinden uzakta işe giden bir aile bile yolun üzerinde durmuştu.
- Bu evdeki harem ağası Cevher, Dilber’i çok sever.
- Ölürken Dilber’e vapur biletinin cebinde olduğunu söyler.
- İstanbul’a kadar kaçamayacağını anlayınca ya da yakalanıp tekrar o işkenceli çekilmez hayata döneceğini düşünerek kendisini Nil Nehri’ne bırakır.