Canlılar, çevreye uyum sağlamak amacıyla farklı özellikler kazanır. Bu özellikler de genlerine aktarılarak kalıtsal hâle gelir. Her canlı kendi türüne göre farklı kalıtsal özelliklere sahiptir. Bu kalıtsal çeşitliliğe varyasyon denir.
Fen bilimleri terimi olarak varyasyon:
Bir türün bireylerindeki aynı karakterin farklı şekilleri, değişiklik, çeşitlilik.
Biyoloji terimi olarak varyasyon:
1-Bir türün bireylerindeki aynı karakterin farklı şekilleri, değişiklik, çeşitlilik.
2-Bazı karakterler bakımından farklı olma, orta durumdan sapma durumu. Esas tür tipine göre belirli karakterlerde görülen farklılıklar.
Müzik-Dans terimi olarak varyasyon:
Çeşitleme. Bir temanın, parçanın başından sonuna dek çeşitli çalma biçimleriyle, süslemelerle değişikliğe uğradığı müzik yapıtı. Variazione (İt.).
Beden Eğitimi ve Spor terimi olarak varyasyon:
Değişiklik, çeşitleme.
Mutfak Yemek terimi olarak varyasyon:
Çeşitlilik, farklılık. Değişiklik.
Genetik terimi olarak varyasyon:
1Aynı türe ait bireyler arasındaki farklılıklara varyasyon denir. Varyasyonlar kalıtsal olduğundan nesilden nesile aktarılabilir. Tür içindeki varyasyon mayoz bölünme, döllenme ve mutasyon gibi olaylar sonucunda artar.
2Bir türün bireylerindeki aynı karakterin farklı şekilleri, değişiklik, çeşitlilik.
Varyasyon örnekleri
Linnaeus dahil birçok taksonomist, geçmiş yıllarda; varyasyonlara ilişkin hatalar yapmışlardır. Örneğin, atmacagillerden çakın kuşunun genç bireyleri ile ergin olan bireylerinin fenotipleri arasında, tüy desenleri bakından morjolojik farklılıklar bulunmaktadır. Linnaeus, bunları iki ayrı tür içerisinde yerleştirmiştir. Ergin olanlara, Accipiter palumbanus L.; genç bireylere ise, A. gentilis L. adını vermiştir.
Türlerin biyolojisi hakkında bulunan bilgiler arttıkça, ergin ve genç bireyler arasında “morfolojik” farklar anlaşılmıştır. Ardından hepsi, doğru olarak, A. gentilis içerisine konulmuştur. Bugün dahi, bazı taksonomistler; benzer hataları tekrar yapmaktadır.
Bir populasyon içerisindeki bireylerin taşıdıkları özellikler, hiçbir zaman birbirinin aynısı değildir. Boy, renk veya desen gibi kalitatif ve de kantitatif özelliklerde az veya çok değişkenlikler görülür. Bu değişimler varyasyon örneklerini teşkil etmektedir.
İnsanda varyasyon örnekleri ise şunlardır:
- Saç rengi,
- Göz rengi,
- Boy,
- Renk körlüğü,
- Bitişik kulak memesi vb.
Varyasyon Tipleri
Sistematik olarak, varyasyonlar; iki grupta ele alınmaktadır. Genetik yapıyla ilgili olmayan veya genetik olan varyasyonlar, bu iki grubu oluşturur. Genetik olmayan varyasyonların ayırt edici özellikleri olmadığından dolayı, sınıflandırma çalışmalarında önemi yoktur. Buna karşılık olarak; taksonların genetik yapısına işlenmiş ve nesilden nesle taşınabilen genetik varyasyonlar ise, sınıflandırmada ve sistematikte önemlidir.
Genetik olmayan varyasyonlar, şunlardan ileri gelebilir:
- Bireysel Varyasyonlar (Yaşa bağlı olan, mevsimsel veya nesillere ait olan varyasyonlar)
- Toplumsal varyasyonlar
- Ekolojik varyasyonlar (Habitat varyasyonu, iklimsel varyasyon, konukçu varyasyonu, populasyon yoğunluğuna bağlı varyasyonlar ve allometrik varyasyonlar)
- Traumatik varyasyonlar (Parazit nedeniyle gerçekleşenler veya çeşitli anormallikler ile gelişenler)
- Genetik varyasyonlar ise, tamamen genetik sebeplere bağlıdır. Bunlar:
- Cinsiyetle ilgili varyasyonlar (Primer eşey özellikleri, Sekonder eşey özellikleri gibi)
- Cinsiyet ile ilgili olmayan çeşitli varyasyonlar ( Birtakım devamlı farklılıklar vb. gibi)