Ünsüz türemesi nedir
Türkçe dilinde, özellikle Arapçadan dilimize giren kelimelerin bazılarına ek getirildiğinde ya da kelimeler başka bir kelime ile birleştirildiğinde ünsüz harf türer. Bu ses olayına ünsüz türemesi denir.
Türkçenin kökenine indiğimizde, iki adet ünsüz harf yan yana gelemez. Fakat Türkçeye pek çok farklı dilden ve özellikle Arapçadan kelimeler dahiedilmiştir. Bu kelimelerin çoğu ünsüz türemesi olarak adlandırılmaktadır. Ünlü bir harf ile başlayan kelimelere, yardımcı fiigetirilmek suretiyle ikinci bir sessiz harf ortaya çıkmaktadır.
Ünsüz Türemesine Örnekler (20 Tane)
- Af + etmek → affetmek
- Cet –i → ceddi
- Had –i → haddi
- Hak –ı → hakkı
- Ha+ etmek → halletmek
- Ha+ olmak → hallolmak
- His + etmek → hissetmek
- His –i → hissi
- Rab –i → Rabbi
- Ret + etmek → reddetmek
- Ret –i → reddi
- Sır –ı → sırrı
- Şer –i → şerri
- Şer –i → şerri
- Şık –ı → şıkkı
- Tıp –ı → tıbbı
- Zam –ı → zammı
- Zan + etmek → zannetmek
- Zan –ı → zannı
- Zem + etmek → zemmetmek
Ünsüz Türemesi Konu Anlatımı
1) Türkçede kullanılan pek çok kelimenin kökeni Arapçadan gelmektedir. Dilimize gelen Arapça kelimeler ise ünsüz türemesinin en sık görüldüğü kelimelerdir. Genellikle ünsüz türemeleri bir kelimenin ortasında bulunmaktadır. His, zan, af, ret, have şık gibi kelimeler gün içerisinde çoğu kez kullandığımız kelimelerdir.
Ünsüz türemesi, cümle içerisinde fiil biçiminde de kullanılmaktadır Bu tek heceli kelimeler ünlü ile başlayan kelimeler "etmek, olmak, eylemek" gibi yardımcı fiiller ile birleştiğinde de ünsüz türemesi görülmektedir. Ünsüz türemesi söz konusu olduğunda;
- His – etmek = Hissetmek
- Af – etmek = Affetmek
- Zan – etmek = Zannetmek
- Ret – etmek = Reddetmek
- Ha- etmek = Halletmek
2) Diğer yandan yine Arapçadan dilimize gelen pek çok kelime, farklı ekler aldığında da ünsüz türemesi durumu görülmektedir. Dilimizde tek ünsüzle kullanılan kelimelere, ünlü ile başlayan bir yardımcı fiile da ek geldiğinde ikinci sessiz harf ortaya çıkar. Örneğin;
- Hak – ı = Hakkı
- His – i = Hissi
- Tıp - ı = Tıbbı
- Şer - i = Şerri
- Zan - ı = Zannı
3) Ünsüz türemesi çeşitlerinden biri de ünlü harf ile biten bir kelimeye, , yine ünlü ile başlayan bir ek getirildiği zaman; ikisi arasına sessiz yani ünsüz harf girer. Bunlar genelde y ve n harfleridir. Örneğin;
- Bilgi - e = Bilgiye
- Soru - u = Soruyu
- Konu - a = Konuya
- Sema – a =Semaya
- Yaya – ı = Yayayı
Aynı durum bazı kelimeleri ve harfleri de kapsamaktadır. Örneğin;
- Kare – i = Karesi
- Fare – i = Fareli
- Soru – u = Sorusu
- Koli – i = Kolisi
- Masa – ı = Masası
4) Her yörenin kullandığı bir ağız vardır. Ünlü türemelerinden biri de yöre ağızlarında görülmektedir. Ünlü harf ile başlayan kelimelerin başına daha h ve y harfleri getirilmektedir.
- Avlu - Havlu
- Ildız - Yıldız
- Elbet - Helbet
- İnmek - Yinmek
5) Türkçe dil bilgisi kurallarına baktığımızda, iki ünlü yani sessiz harf de yan yana gelemez. Arapçadan dilimize gelen bazı kelimelerde yine ünsüz türemesine rastlanmaktadır. Örneğin,
- Fiat = Fiyat
- Faide = Fayda
- Tua= Tuval
- Zaif - Zayıf
- Tualet – Tuvalet
Ünsüz Türemesi Örnek Cümleleri
- Bugün kendimi iyi hissetmiyorum.
- Kendisini bir şey zannediyor ama yanılıyor.
- Bu konudan dolayı seni hiç affetmiyorum.
Ünsüz Türemesi Örnek Sorular
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ünsüz türemesine rastlanmaktadır?
a) Bugün evden çıkıp parka gittim.
b) Dün akşam yoğun bir sis vardı.
c) Seni gerçekten affetmek istiyorum ama yapamıyorum.
d) Yarın benim doğum günüm.