Ünlü daralması nedir
Türkçe dilinde geniş ünlüler ile (a, e) biten fiillere “-yor” şimdiki zaman eki getirildiğinde, fiilin sonundaki geniş ünlüler dar ünlülere (ı, i, u, ü) dönüşürler. Bu ses olayına ünlü daralması denir.
Ünlü daralması mutlaka öğrenilmesi gereken önemli dil bilgisi kuralları arasında yer almaktadır. İlk başta zor gelse bile örneklere bakıldığında kolaylıkla anlaşılabilecek bir kuraldır. Son sesi ‘a’ ve ‘e’ ile biten fiil kök ve gövdeleri için şimdiki zaman olan (yor) eki getirildiğinde kelime sonunda yer alan sesli daralma yaşar. Bunu ortaya çıkaran durum ise (y) harfinin daraltıcı etkisidir. Böylece ünlü daralması gerçekleşir. Bunu birkaç örnekle açıklamak gerekirse;
- Söyle-yor > Söyl(ü)yor,
- Anla-yor > Anl(ı)yor,
Bu ses olayında “a” geniş ünlüsü, “ı” veya “u” dar ünlüsüne dönüşür; “e” geniş ünlüsü ise “i” veya “ü” dar ünlüsüne dönüşür.
“de-” ve “ye-” fiillerinde “-yor” eki ve kaynaştırma harfi “y” sesi de daralmaya sebep olur. Fakat sadece bu iki fiilde “y” kaynaştırma harfi daralmaya sebep olur. Diğer fiillerde “y” kaynaştırma harfi daralmaya sebep olmaz.
- de -y- ecek → diyecek
- ye -y- ecek → yiyecek
- “anla -y- acak → anlıyacak” yanlıştır. “anlayacak” doğrudur.
Aşağıda bu ses olayına örnek olabilecek 30 adet ünlü daralması örnekleri listelenmiştir. Listelemede alfabetik sıraya uyulmuştur.
Ünlü Daralmasına Örnekler (30 Tane)
- ğla –yor → ağlıyor
- nla –yor → anlıyor
- ra –yor → arıyor
- Bekle –yor → bekliyor
- Boya –yor → boyuyor
- Dile –yor → diliyor
- Duyma –yor → duymuyor
- Düşle –yor → düşlüyor
- Gelme –yor → gelmiyor
- Girme -yor → girmiyor
- Gizle –yor → gizliyor
- Gülme –yor → gülmüyor
- Hopla –yor → hopluyor
- İnme –yor → inmiyor
- İsteme –yor → istemiyor
- Kalma –yor → kalmıyor
- Kana –yor → kanıyor
- Korkma –yor → korkmuyor
- Kutla –yor → kutluyor
- Oyna –yor → oynuyor
- Özle –yor → özlüyor
- Sakla –yor → saklıyor
- Salla –yor → sallıyor
- Seçme –yor → seçmiyor
- Söyle –yor → söylüyor
- Temizle –yor → temizliyor
- Tuzla –yor → tuzluyor
- Yakala –yor → yakalıyor
- Yaşa –yor → yaşıyor
- Yazma –yor → yazmıyor