Teşhis (Kişileştirme) nedir: Teşhis, genellikle bir durumu, sorunu veya konuyu insan gibi düşünce, hissiyat veya özelliklerle donatarak betimleme sanatıdır. Bu, soyut kavramları daha anlaşılır ve etkili bir şekilde iletmek için kullanılan bir retorik stratejidir.
Teşhis örnekleri ve özellikleri:
- Zaman bana gülerken, ben ona göz kırpan bir akrep gibiyim. Özellik: Zamanın kişisel özelliklere sahipmiş gibi betimlenmesi.
- Şehir, geceleyin uykuya daldığında, sokaklar adeta birer hüzün melodi çalar. Özellik: Şehrin sokakların müzikle kişileştirilmesi.
- Olaylar, tarihi kitapların sayfalarında dans eden hayaletler gibidir. Özellik: Olayların hayaletlerle benzetilmesi.
Teşhis sanatı ile ilgili örnek cümleler:
- Teşhis, yazıya can katma sanatıdır.
- Şair, tabiatı insan özellikleriyle donatarak ona bir kişilik verir.
- Roman yazarları, karakterlerini teşhis ederek onlara yaşam kazandırır.
- Teşhis, bir ressamın tuvaline renk ve duygu katması gibidir.
- Müzik, duyguları teşhis ederek dinleyiciyi derinlemesine etkileyebilir.
Bu örnekler, teşhisin soyut kavramları somutlaştırarak daha etkili bir ifade sağlayan bir sanat olduğunu göstermektedir.
Teşhis sanatı genellikle intak sanatı ile birlikte kullanılır. İntak, insanın dışındaki varlıkları konuşturma sanatıdır. Okurların dikkat etmesi gereken en önemli kurallardan biri ise şudur. Her intak sanatı bir teşhistir. Çünkü konuşmak insana özgü bir yetidir. Fakat her teşhis sanatı intak değildir. Çünkü bitki ve hayvanlara konuşmak dışında başka insani özellikler vermek de mümkündür.
Kişileştirme nedir
Hem düz yazılarda hem de şiirlerde kullanılan kişileştirme sanatı, insan dışı varlıklara düşünmek ve duygulanmak gibi insani özelliklerin verilmesi demektir. Örneğin ''Sanki çiçekler bana küsmüş gibi, her birinin boynu bükülmüştü.'' cümlesinde kişileştirme sanatı yapılmıştır.
Küsmek, sadece insana özgü bir davranıştır. Çiçeklerin boynunu bükmesinin nedeni insana has bu özellikle ile açıklandığı için ''çiçeklerin küsmesi'' teşhis sanatına örnek olarak gösterilebilir.
Teşhis sanatı ile ilgili örnek cümleler nelerdir
1- ''Telefonum da ben de suskun bir şekilde, aramanı bekliyoruz.''
Yukarıdaki cümlede telefonun çalmaması ''suskunluk'' olarak nitelendirilmiştir. Oysa susmak ve konuşmak sadece insanlara özgü bir yetenektir. Dolayısıyla yukarıdaki cümlede de teşhis sanatı yapılmıştır.
2- ''Yeller tuttu kollarımdan
Dağlar geçit vermedi bana
Gideyim dedim sevdiğimi göreyim
Yollar izin vermedi bana.''
Özellikle halk edebiyatı ozanları, koşma, semai ve mani türündeki eserlerde sıklıkla teşhis sanatını kullanmıştır. Tabiatın canlı bir şekilde resmedildiği bu şiirlerden biri de yukarıdaki anonim şiirdir. Bu dörtlükte 3 farklı teşbih sanatı kullanılmıştır.
1.A - Yellerin bir insanmış gibi şairi kollarından tutması.
1.B- Dağların kendi iradesindeymiş gibi geçmek isteyen kişiye ''geçit vermemesi.''
1.C.- Aynı şekilde yolların da bir insanmış gibi ''izin vermemesi.''
3- Hangi dağa sorsam seni
Unut der o kalpsizi
Hangi kuşa desem derdimi
Unut der o kalpsizi
Yukarıdaki dörtlükte ise hem teşhis hem de intak sanatı kullanılmıştır. Ozanın kuşlara ve dağlara, birer insanmış gibi dert yakınması ve sorular sorması teşhis sanatıdır. Dağların ve kuşların soruların sorulara yanıt vermesi ise intak sanatına örnek olarak gösterilebilir.
4- ''Gurbette olunca duvarlar bile insana kötü kötü bakıyor.''
Yazar, duvarların ''kötü kötü baktığını'' ifade ederek teşhis sanatı yapmıştır.