Soru : Tasavvufi düşüncenin oluşum dönemleri ve temsilcileri
Zühd Dönemi (Hicretin ilk iki yüzyılı): Bu dönemde tasavvuf, zühd, takva, ibadet gibi kavramlar üzerinden şekillendi. Sahabenin içinde öne çıkan zahid ve abid kişiler tasavvufun bu dönemine damga vurdu.
Zühd Dönemi:
- Veysel Karanî (ö. 37/657)
- Hasan Basrî (ö. 110/728)
- Cafer Sâdık (ö. 148/769)
- İbrahim İbn Edhem (ö. 161/777)
- Süfyan Servî (ö. 161/777)
- Şakîk Belhî (ö. 164/780)
- Dâvud Taî (ö. 165/781)
- Abdullah İbn Mübarek (ö. 181/797)
- Râbiatü’l-Adeviyye (ö. 185/801)
- Fudayl İbn İyaz (ö. 187/802)
Sistematik Tasavvuf Dönemi (Hicretin III. yüzyılından itibaren): Tasavvuf, mistik ve ahlaki öğretileri sistemleştirmeye başladı. İlk makamlar, ilahi durumlar tespit edildi. Bu dönemde vahdet-i vücud felsefesi ortaya çıktı.
Sistematik Tasavvuf Dönemi:
- Bayezid-i Bestamî (ö. 261/874)
- Hâkim Tirmizî (ö. 285/898)
- Hallac-ı Mansur (ö. 309/921)
- Şihabüddîn Suhreverdî (ö. 587/1190)
- Ferîdüddîn Attâr (ö. 620/1220)
- Mevlânâ Celâleddîn Rûmî (ö. 672/1273)
- Sadreddin Konevî (ö. 673/1274)
- Kemaleddîn Kâşânî (ö. 730/1330)
- Abdullah Bosnevî (ö. 1054/1644)
Felsefî Tasavvuf Dönemi: Vahdet-i vücud felsefesine karşı çıkışlar ve tasavvufun İslam ilkeleriyle uyumunu sağlama çabaları görüldü. Akıl ve düşünceye daha fazla önem verildi.
Felsefî Tasavvuf Dönemi:
- Cüneyd Bağdadî (ö. 297/909)
- Haris Muhasibî (ö. 243/857)
- Serrâc (ö. 378/988)
- Ebû Tâlib Mekkî (ö. 386/996)
- Kelabazî (ö. 380/990)
- Kuşeyrî (ö. 465/1072)
- Gazalî (ö. 505/1111)
- İmam Rabbânî (ö. 1034/1625)
Tarîkatlar Dönemi: VI. yüzyılın ikinci yarısından itibaren tasavvuf, tarikatlar aracılığıyla örgütlenmeye ve yayılmaya başladı. Önemli tarikatlar kuruldu ve bu dönemde tarikatların önderleri olan şeyhler tasavvufun halk arasında yayılmasını hızlandırdı.
Tarîkatlar Dönemi:
- Abdulkadir Geylanî (Kâdiriye)
- Ahmed Yesevî (Yeseviye)
- Ahmed Rifâî (Rıfâiye)
- Necmeddin Kübrâ (Kübreviye)
- Sühreverdî (Sühreverdiye)
- Ebu’l-Hasen eş-Şâzelî (Şâzeliye)
- Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî (Mevleviye)
- Bahaeddin Nakşibend (Nakşibendiye)
- Sirâceddin Ömer (Halvetiye)
- Hacı Bayram Velî (Bayramiye)