Tapşırma nedir ve örnekleri nelerdir
Mahlas ile tapşırma yakından ilgilidir. Mahlaslar divan edebiyatının nick nameleridir. Yani her bir şairin kendisine ait bir mahlası vardır. Bu bakımdan bu mahlasların özel bir kullanımı vardır. Bu özel kullanımları da tapşırma sanatını ortaya çıkarır. Örnekleri bakımından da oldukça yaygındır.
Tapşırma: Halk şairlerinin şiirlerinde kullandıkları takma addır. Şairler genellikle son dörtlükte adlarını veya mahlaslarını kullanırlar.
“Karac’oğlan der ki konanlar göçmez
Bu ayrılık bizlen arasın açmaz
Bir kötü gönlüm var güzelden geçmez
Ne güzele doymaz gözüm var benim”
Karacaoğlan, Karacaoğlan Bütün Şiirleri, haz.: Cahit Öztelli
Divan edebiyatı şairlerinden Ahmedi, Mevlana ya da Nesimi bu durumu çok sık bir şekilde gerçekleştirir. Hemen hemen her bir divan edebiyatı şairi tapşırma sanatlarını şiirlerine taşımıştır.
Örnek 1:
Sözün haktır Karacaoğlan
Dostundan çoktur düşmanın
Aynlık bizim için yoktur
Ya ben ya sen ölmeyince
Örnek 2:
Fuzuli yeter bunca cefa eyledin
Yoluna koydum serimi gelmedin sen insafa
Güzellerin padişahı Muhammet Mustafa
Bir nikap çek mah yüzüne el yanmasın ben yandım
Mahlas nedir
Bir kişinin ikinci adı mahlas kelimesinin karşılığıdır. Edebiyat terimi olan mahlas, eskiden sanatçıların eserlerinde kullanmak üzere sahiplendikleri ikinci isme denir.
Mahlas: Divan şairlerinin şiirlerinde kullandıkları takma addır. Şairler mahlaslarını genellikle son beyitte söylerler.
“Bâkî-sıfat virdün elem itdün gözüm yaşını yem
Kıldun garîk-i bahr-i gam deryâlara saldun beni.”
Bâkî, Bâkî Dîvânı, haz.: Sabahattin Küçük
Mahlas beyti nedir
Mahlasın yer aldığı beyite mahlas beyti adı verilir. Mahlas beytinde yer alacak olan mahlas sadece kelime olarak yer almadığı aynı zamanda da kelimenin anlamının da kullanıldığı sanat ise hüsn-i tahallüs adını alır.
Edebiyat mahlas örnekleri verecek olursak eğer Baki’nin:
“Minnet hudâya devlet-i dünya fenâ bulur
Baki kalır sahife-i âlemde adımız”
Bu beyit içerisinde kullanılan "baki" hem kelime anlamı olarak hem de mahlas olarak kullanılmıştır. Yani hüsn-i tahallüs yapılmıştır.
Divan şairlerinin mahlasları
- Bir durum ve özelliği ifade edenler mahlaslar: Hayalî ve Basîri.
- Psikoloji bir davranış ve özelliği ifade eden mahlaslar: Hurrem, Gamî, Süruri, Fevri, Huzûrî, Neşâtî.
- Cennete uygun olma, İlâhî mertebeye yakın olma durumunu ifade eden mahlaslar: Adnî ve Behiştî.
- Kendini hor ve düşkün görmeyi ifade eden mahlaslar: Türâbî, Za’îfî ve Fakîrî.
- Tabiattan esinlenilen şairâne mahlaslar: Fezâyî, Şemsî ve Mihrî
- Mesleklerini ya da hünerini gösteren mahlaslar: Kâtibî, Nişânî, Nakşî ve Tâbibi
Tapşırma ile mahlas arasındaki farklar nelerdir
Mahlas yazarların ve şairlerin kullandığı adlardır. Tapşırma ise bu mahlasların don dörtlüklerde geçirilmesine verilen addır. Her bir divan edebiyatı şairi bu mahlaslarını şiirlerde geçirir. Bunun konumu da genelde şiirlerdeki son dörtlükte yer alır. Bu da tapşırma ismi ile anılır.
Sonuç olarak mahlas bir isim tapşırma ise bu isimin kullanılmasıdır. Birisi isimken diğeri ise bir sanat türüdür. Yani birbirlerinden tamamen farklı iki çeşit kavramdır. Divan edebiyatında sık sık kullanılması bakımından birbirleri ile özdeşleştirilmişlerdir. Bu bakımdan kullanımı da artık pek de sık rastlanmayan bir durumdur. Genelde eskiden kullanılmasından kaynaklı da her iki kavram da birbirine karışabilmektedir.