Sultan II. Abdülhamit Dönemi’nde Maarif-i Umumiye Nezareti bünyesinde her öğretim derecesi için genel müdürlükler ve müfettişlikler oluşturulmuş, her vilayete maarif müdürlüğü ve maarif meclisi açılmıştır. Bu dönemde eğitime önem verilmiş Arapça, Fransızca ve fen alanlarında dersler veren özel okullarla birlikte, il ve ilçelere yeni rüştiye ve idadîler açılmıştır. Meslek okulları ve yüksek okulların da sayısı artırılarak eğitim yaygınlaştırılmaya çalışılmıştır. Türk demokrasi tarihinin ilk anayasası olan Kanun-i Esasi, Sultan II. Abdülhamit’in tahta çıkmasıyla birlikte ilan edilmiş ve bu anayasada eğitimin her vatandaşın hakkı olduğu ifade edilerek ilköğretim anayasa ile zorunlu hâle getirilmiştir.
Günümüzde öğretim basamaklarına göre belirlenmiş olan eğitim teşkilatının temeli, Sultan II. Abdülhamit Dönemi’nde yapılan eğitimin modernleştirilmesi çalışmaları ile birlikte atılmıştır. Eğitim teşkilatı içerisinde istatistik kaleminin kurulması ve çalışmaların sayısal verilere dayalı olarak devam etmesi, bu dönemde eğitim açısından yaşanan önemli gelişmelerdir. Bu dönemde yaşanan en önemli eğitim reformu yükseköğretim alanında gerçekleşmiştir. Mülkiye ve harbiye mektepleri genişletilmiş, okul çeşitliliği açısından bir zenginlik yaşanmıştır. Kız idadîsi açılmış ve engelliler için ilk kez eğitim başlatılmıştır.
Bu dönemde okul ve sınıf ortamının yeniden düzenlenmesi sağlanmış, yeni ders araç ve gereçleri kullanılmaya başlamış, genel ve özel yeni öğretim yöntemleri denenmiştir. Bütün bu yapılanların yanında meslek okullarına ayrı bir önem verilmiş, kız okulları açılmış, askerî okullar da yeniden düzenlenmiştir. Bu dönem okullaşma oranı açısından zirveye çıkılan bir dönem olmuştur. İlk kez açılan veya geliştirilen modern eğitim kurumlarından Mülkiye Mektebi, Hukuk Mektebi, Sanayi-i Nefise Mektebi, Gülhane Tababet Tatbikatı Mektebi gibi eğitim kurumları, isimleri değişse de günümüzde varlıklarını devam ettirmiştir. Bunların yanında baytar (veteriner) mektebi, polis ve gümrük okulları da günümüze kadar ulaşan eğitim kurumları arasında yer almıştır.
İslam dünyasının modern üniversitelerinden biri olan İstanbul Üniversitesi ve Türkiye’deki üniversitelerin temelini teşkil eden Dârülfünûn, bu dönemin en seçkin eğitim kurumları arasında yer almıştır.
Sultan II. Abdülhamit Dönemi’nde eğitim alanında yapılan çalışmalar, uygulamalar ve yenilikler, Cumhuriyet Dönemi’nde yapılan eğitim alanındaki yenilik ve gelişmelere de öncülük etmiştir.