Sözcüklerin anlam genişlemesi yoluyla yeni anlamlar kazanmasına ve birden çok anlamda kullanılabilmesine çok anlamlılık denir.
Bir kelime kendi başına tek bir anlam içerirken bir başka cümlede kullanıldığında farklı bir anlam kazanabilir. Kelimenin birden fazla anlamlarda kullanıldığı bu yöntem çok anlamlılık olarak tanımlanmaktadır. Temel anlamına bağlı olarak yeni anlamlar kazanabilen sözcükler bazen de temel anlamından bağımsız olarak mecaz anlamda kullanılabilmektedir.
Sözcükte çok anlamlılık örneklerine yakından göz attığımızda cümlede farklı anlamlar belirten bu kelimeleri birbirinden kolaylıkla ayırabiliriz.
Örneğin “kaçmak” sözcüğü;
- “Suçlu olay yerinden kaçmış.” cümlesinde “görünmeden, gizlice gitmek, sıvışmak” anlamında,
- “Okulumuz yoksullara yardımdan kaçmaz.” cümlesinde “kaçınmak, esirgemek” anlamında,
- “Denizde yüzerken kulağıma su kaçtı.” cümlesinde “girivermek” anlamında,
- “Dün gece yine uykum kaçtı.” cümlesinde “yok olmak” anlamında,
- “Borudan su kaçıyor.” cümlesinde “sızmak” anlamında kullanılmıştır.
İşte sözcüklerin bu cümlelerde görüldüğü gibi birden çok anlamda kullanılabilmesine çok anlamlılık denir.
“Çok anlamlılık” sınavlarda değişik soru tipleriyle karşımıza çıkmaktadır:
- “Durulmak” sözcüğü yukarıdaki numaralı cümlelerde kaç değişik anlamda kullanılmıştır?
- Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “soğuk” sözcüğü diğerlerinden farklı anlamda kullanılmıştır?
“Aktarmak” kelimesi, aşağıdaki cümlelerin hangisinde “iletmek, bildirmek” anlamında kullanılmıştır?
“Eğilmek” kelimesi aşağıdaki cümlelerin hangisinde “…………” cümlesindeki anlamıyla kullanılmıştır?
“Söz verdiyse mutlaka gelir.” cümlesinde kırmızı yazılı sözün kattığı anlam aşağıdakilerin hangisinde vardır?
Örnek soru
1. Dereden akan bulanık su duruldu.
2. Yaşanan karışıklık bir süre sonra duruldu.
3. O yaramaz çocuk bir yıl sonra duruldu.
4. Fırtına duruldu, ertesi gün yola çıktık. “Durulmak” sözcüğü yukarıdaki cümlelerde kaç değişik anlamda kullanılmıştır?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4
Çözüm : “Durulmak” sözcüğü, 1. cümlede “temiz hâle gelmek” anlamında, 2. cümlede (gürültü, yağış, fırtına için) “karışıklığın bitmesi, ortalığın sükunete ermesi” anlamında, 3. cümlede “uslanmak, sakinleşmek” anlamında, 4. cümlede ise 2. cümledeki anlamıyla kullanılmıştır. Dolayısıyla “durulmak” sözcüğü bu cümlelerca 3 farklı anlamda kullanılmıştır.
Cevap C